Ի՞նչ կարող է Արևելյան գործընկերությունն առաջարկել Հայաստանին Թավշյա հեղափոխությունից հետո

Մեկ տարի առաջ Հայաստանում տեղի ունեցավ խաղաղ քաղաքական շրջադարձ. մարդիկ դուրս եկան փողոց՝ բողոքելու իշխանության զավթման դեմ․ իշխանության անարյուն փոխանցումը ստացավ «Թավշյա հեղափոխություն» անունը։ Ժողովրդավարացման այս ընթացքը Հայաստանին հնարավորություն է ընձեռում վերագործարկել իր կասեցված տրանսֆորմացիան։ Նոր հնարավորություններ են բացվում նաև Հայաստանի և Եվրամիության (ԵՄ) միջև հարաբերությունների համար։ Սակայն նախ օգտակար կլիներ, վերլուծել երկկողմ հարաբերությունների անցած ուղին։ Այս տարի իր տասնամյակն ամփոփող Արևելյան գործընկերության (ԱլԳ) վերաիմաստավորումը ևս կարևոր է։

Որպես յուրահատուկ դեպք՝ Հայաստանի՝ ԱլԳ անցած ճանապարհը արժանի է առանձին ուշադրության։ ԱլԳ նախագծի մեկնարկին Հայաստանը, ի տարբերություն ԵՄ անդամակցության հավանություններ արտահայտող այլ Արևելյան գործընկերների, ընտրեց ավելի համեստ հռետորաբանություն։ Նպատակը Ռուսաստանին չսադրելն էր՝ հաշվի առնելով Հայաստանի անվտանգային միջավայրը և չափազանց մեծ կախվածությունը Ռուսաստանից տնտեսության և անվտանգության ոլորտներում։  Այսպես, 2010 – 2013 թթ․ եվրոպացի որոշ հետազոտողներ համարում են Հայաստանի «լուռ եվրոպականացման» տարիներ։[1] Ի հակադրություն տարածված կարծրատիպի՝ երկիրն ապացուցեց, որ մեծապես ընկալունակ է ԵՄ կողմից խթանվող բարեփոխումների նկատմամբ․ այս ընթացքում Հայաստանում տեղի ունեցավ ԵՄ օրենսդրության հետ ՀՀ օրենսդրության համակողմանի մոտարկում և ներդաշնակեցում անգամ այն պարագայում, երբ Հայաստանը չուներ անդամակցության հավակնություն։[2] Այս փաստը, այնուամենայնիվ, պետք չէ միանշանակ ընկալել։ Մի կողմից, սա նշանակում է, որ որևէ երկիր կարող է ձգտել ԵՄ-ի հետ սերտ գործընկերության՝ առանց Միության կազմի մեջ մտնելու հավակնությունների։ Սա պետք է որ լավ նորություն լինի ԵՄ-ի համար, որի դժկամությունը հստակ անդամակցության խոստում տալ Արևելյան գործընկերներին զգալիորեն նվազեցրել է բարեփոխումներ խթանելու ԵՄ փափուկ ուժը։ Նույնիսկ առանց անդամակցության հեռանկարի Հայաստանի էլիտան ընդունեց ԵՄ-ն որպես բարեփոխումների և արդիականացման օրինակելի մոդել՝ առնվազն որոշ չափով։

Մյուս կողմից, այդ ժամանակների հայաստանյան ղեկավարությունը արագ կանգնեց ԵՄ ինտեգրման ուղու վրա՝ համարելով, որ ենթադրյալ բարեփոխումները չէին ազդելու հիբրիդային ռեժիմի հիմնական բաղադրիչների և իշխանությունների շահերի վրա։ Իրականում ԵՄ-ի կողմից առաջ մղվող բարեփոխումները հաճախ ավելի տեխնիկական են, քան քաղաքական։ Դրանք հիմնականում վերաբերում են ԵՄ օրենսդրության հետ մոտարկմանն ու ներդաշնակեցմանը։ Երկիրը կարող է լինել ԵՄ տեխնիկական ինտեգրման առաջամարտիկ՝ միևնույն ժամանակ չիրագործելով իրական ժողովրդավարացմանը և ազատականացմանը միտված բարեփոխումներ։ Ուկրաինան և Մոլդովան ևս, տարբեր չափերով, ընկել են այս թակարդը, երբ եվրոպամետ հանձնառություն ունեցող էլիտաները կորցրել են բարեփոխումների երբեմնի ընթացքը և նույնիսկ հետընթաց են արձանագրել ավելի վաղ ձեռք բերված խոստումնալից արդյունքներից հետո։

Դասեր կան քաղելու նաև Հայաստանի Թավշյա հեղափոխությունից։ Հեղափոխությունը տեղի ունեցավ մի ժամանակահատվածում, երբ ԵՄ-ն կարելի է ասել հաշտվել էր այն մտքի հետ, որ Հայաստանը ձախողված օրինակ է ԱլԳ-ում։ Ճիշտ է, այն բանից հետո, երբ Հայաստանը 2013 թ․-ին ստիպված եղավ հրաժարվել ԵՄ-ի հետ Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրումից Եվրասիական տնտեսական միությանն (ԵԱՏՄ) անդամակցելու մտադրության պատճառով, Հայաստանն ու ԵՄ-ն հաջողեցին կրկին բանակցել և կազմել նոր շրջանակային համաձայնագիր 2017թ․-ին։ Նոր Համապարփակ և ընդլայնված գործընկերության համաձայնագիրը (ՀԸԳՀ) փոխզիջում էր Հայաստանի՝ ԵԱՏՄ անդամակցության և ԵՄ-ի հետ ավելի սերտ գործընկերության միջև, ինչը թույլ էր տալիս Հայաստանին պահպանել իր եվրոպական ուղին և չհեռանալ եվրաինտեգրման և թեկուզ պակաս հավակնոտ բարեփոխումների ճանապարհից։ Բայց եթե ԵՄ-ի ճկունությունը նոր համաձայնագրի և դրա աշխարհաքաղաքականության շուրջ ողջունելի էր, ԵՄ-ի համակերպումը Հայաստանի ժողովորդավարության ցածր շեմի հետ նշանակում էր, որ ԵՄ-ն Հայաստանի համար կորցնում է իր տրանսֆորմացիոն դերակատարումը՝ մնալով որպես լոկ արդիականացնող դերակատար։ Օրինակ՝ Բրյուսելը չափազանց մեղմ վերաբերվեց նախագահ Սերժ Սարգսյանի՝ երրորդ ժամկետում պաշտոնավարելու ձգտմանը, երբ հատուկ այդ նպատակով նախաձեռնված Սահմանադրական փոփոխությունները հնարավորություն տվեցին Սարսգսյանին նախագահի պաշտոնից տեղափոխվել վարչապետի պաշտոնին։ Նման մոտեցումը, նույնիսկ եթե այն պրագմատիկ է ԵՄ-ի տեսանկյունից, խնդրահարույց էր Հայաստանի համար, որտեղ կուտակվել էր ժողովրդավարության  հսկայական հանրային պահանջ, սակայն որտեղ ազատ և արդար ընտրությունների բացակայության պատճառով իշխանությունը չէր ներկայացնում ժողովրդին։ Բրյուսելի համար խնդիրը քաղաքական պրագմատիզմի և իր արժեքների հավասարակշռումն է, այնպես, որ չկորցնի իր տրանսֆորմացիոն ուժը։

Հայաստանից բացի, վերջին զարգացումները Ուկրաինայում, Մոլոդվայում և Վրաստանում ևս դասեր ունեն ԱլԳ նախագծի համար։ Բարեփոխումների դանդաղ ընթացքից վրդովված՝ ուկրաինացիները 2019 թ․ ապրիլին Ուկրաինայի նախագահական ընտրություններում ընտրեցին քաղաքականության մեջ փորձ չունեցող Վոլոդիմիր Զելենսկիին։ Վերջինս հաղթեց ավելի փորձառու Պետրո Պոռոշենկոյին, որի ուժեղ եվրոպամետ հռետորաբանությունը չէր համապատասխանում բարեփոխումների իրականացման անհրաժեշտ մակարդակին։ Հենց այն ժամանակ, երբ թվում էր, թե ԵՄ-ն հիասթափվել և հրաժարվել է Մոլդովայից, արևմտամետ և ռուսամետ քաղաքական կուսակցությունները այստեղ միավորեցին իրենց ջանքերը՝ դուրս մղելու իրեն արևմտամետ հռչակած, սակայն ըստ էության պետությունը զավթած կառավարությանը։ Երկրորդ ամառն անընդմեջ դժգոհություններ են խմորվում Վրաստանում․ տարբեր պատճառներով առաջացած բողոքի ցույցերը արտահայտում են հասարակության լայն շրջանակների վրդովմունքը երկրում առկա իրավիճակից։ Այս զարգացումները ցույց են տալիս, որ նույնիսկ անդամակցության հավակնություններ ունեցող երկրներում, որտեղ ԵՄ-ն խոշոր գործընկեր է և բարեփոխումներ խթանող կարևոր ուժ, քաղաքացիները բավարար չեն համարում բարեփոխումների ներկայիս ընթացքը։ Ինչպես ԱլԳ երկրների քաղաքական էլիտաները, ԵՄ-ում քաղաքականություն մշակողները ևս պետք է եզրակացություններ անեն այս զարգացումներից։

Հաջորդ քայլերը

Դրականն այն է, որ Հայաստանի նոր քաղաքական էլիտան ունի քաղաքական կամք՝ բարեփոխումներ իրականացնելու՝ անկախ ԵՄ պահանջից։ Թավշյա հեղափոխությունը ժողովրդավարական և տնտեսական փոփոխությունների ուժեղ հանրային պահանջի արտացոլումն էր, և Հայաստանի կառավարությունը հիմա պետք է բավարարի իր քաղաքացիների բարձր ակնկալիքները։ Հայաստանի կառավարությունը չի կարող միայնակ դիմագրավել այս մարտահրավերին, և այստեղ ԵՄ-ի գործիքակազմը օգտակար կլինի։ ՀԸԳՀ-ն այդ համագործակցության և բարեփոխումների համար լայն շրջանակ է առաջարկում, բայց դրա հարմարեցումը հետհեղափոխական Հայաստանի կարիքներին վճռորոշ կլինի հաջողության համար։ Հայաստանը պետք է հսկայական բարեփոխումներ իրականացնի բոլոր ոլորտներում, բայց հարկ է սահմանել առաջնահերթություններ կոնկրետ աջակցություն ստանալու համար՝ այդ թվում Հայաստանի քաղաքացիական հասարակության հետ համագործակցության արդյունքում։ Կան մի շարք առաջնահերթություններ, որոնք կարելի է մատնանշել և որոնց կապակցությամբ ԵՄ-ն կարող է աջակցություն ցույց տալ։ Դրանք են․ երեք հրատապ խնդիրներ (դատաիրավական համակարգի բարեփոխումներ, արդյունավետ հակակոռուպցիոն ռազմավարության գործարկում, տնտեսական զարգացման խթանում) և երկու «ֆոնային գործընթացներ», որոնք անհրաժեշտ են բարեփոխումներին միտված միջավայրի կայունությունը ապահովելու համար (քաղաքացիական հասարակության հզորացում և քաղաքական կուսակցական համակարգի ինստիտուցիոնալացում)։

Դատաիրավական համակարգի բարեփոխումը հրատապ խնդիր է։ Թավշյա հեղափոխությունից հետո Հայաստանի դատարանների անկախության ու դատավորների բարեվարքության հարցը հայտնվել է ուշադրության կենտրոնում «Մարտի 1-ի» քրեական գործի շրջանակներում, որում ներգրավված է նաև նախկին նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանը։ Կա լայն հասարակական կոնսենսուս առ այն, որ չնայած քաղաքական փոփոխություններին՝ Հայաստանի դատարանները շարունակում են լինել կախյալ և հրահանգներ են ստանում տարբեր շահեր հետապնդող խմբերից։ Եթե դատաիրավական ոլորտը չբարեփոխվի և չվայելի հանրության վստահությունը, այն չի կարողանա գործուն տարր դառնալ իշխանության ճյուղերի բաժանման և հավասարակշռման համատեքստում, ինչը կենսականորեն կարևոր է ցանկացած ժողովրդավարության համար։ Ոլորտում բարեփոխումներ սկսելու մասին կառավարության հայտարարությունը, այդ թվում՝ դատավորների համար «վեթթինգի» կամ համարժեք այլ գործընթացի ներմուծումը, արդեն արժանացել է Հայաստանի միջազգային գործընկերների նախնական աջակցությանը։ ԵՄ-ից խորհրդատվական և փորձագիտական աջակցությունը կարող է ապահովել վեթթինգի գործընթացի (անկախ նրանից, թե ի վերջո ինչ ձև այն կունենա) արդար և նպատակային կիրառումը՝ թույլ չտալով դատաիրավական համակարգում իրավիճակի վատթարացում։ ԵՄ-ն և մյուս գործընկերները կարող են օգնել Հայաստանի կառավարությանը մշակել դատաիրավական բարեփոխումների և վեթթինգի ճանապարհային քարտեզ։ Ճանապարհային քարտեզը պետք է ապահովի վեթթինգի գործընթացն իրականացնող մարմնի անկախությունը և բարձր մասնագիտական չափորոշիչներին համապատասխանությունը, դատավորների գնահատման հստակ չափանիշների առկայությունը և քաղհասարակության ներկայացուցիչներից և միջազգային փորձագետներից կազմված մշտադիտարկման մարմնի կողմից գործընթացի վերահսկման իրականացումը։

Կառավարության հակակոռուպցիոն քաղաքականությունը մեկ այլ խնդիր է։ Թավշյա հեղափոխությունից հետո կարծես թեբարձրագույն ղեկավարության մակարդակում կա կոռուպցիայի դեմ պայքարելու քաղաքական կամք ։ Բայց քաղաքացիական ծառայության ավելի ցածր մակարդակներում դիմադրությունը պահպանվում է, և հարկ է այն հաղթահարել կայուն հակակոռուպցիոն ռազմավարության, հանրային հատվածում ավելի մեծ թափանցիկության ներդրման և հասարակությանն ուղղված ավելի լայն հակակոռուպցիոն կրթության միջոցով։ Հայաստանի կառավարությունը ներկայումս հակակառուպցիոն քաղաքականության մշակման և դրա իրականացումը համակարգող հատուկ մարմնի ստեղծման գործընթաց է իրականացնում։ ԵՄ-ն և մյուս գործընկերներն արդեն խոստացել են ֆինանսական և փորձագիտական աջակցություն, իսկ Հայաստանի քաղաքացիական հասարակությունը ներկայացված է հակակոռուպցիոն մարմնում և գործընթացի դերակատարներից է։ Բայց ինչպես տեսնում ենք մի շարք այլ ԱլԳ երկրների օրինակով, հակակոռուպցիոն պայքարի ընթացքը հեշտ է թուլանում։  Օգտակար կլիներ, որպեսզի ԵՄ գործընկերները կիսվեին այլ տեղերից քաղված դասերով՝ թույլ չտալու Հայաստանում նույն սխալների կրկնություն։ Հակակոռուպցիոն մարմիններից և կոռուպցիան պատժող օրենքներից անդին, էական է քաղաքական և տնտեսական տարածքը արդար մրցակցության համար բացելը։ Բոլոր ԱլԳ երկրներում բիզնեսի և քաղաքականության տարանջատումը ամենադժվար խնդիրն է, սա մի ոլորտ է, որի վրա ազդելու գործիքակազմ ԵՄ-ն հիմնականում չունի։ Պետք չէ նաև անտեսել հանրային ծառայության ոլորտում մրցակցության և մերիտոկրատիայի սկզբունքների ներդրման անհրաժեշտությունը։

Հայաստանի կառավարությանն ուղղված աջակցության մեջ առանցքայինն այն է, որ ներկայումս ընթացող ժողովրդավարական գործընթացները, որոնք հիմնականում իշխանությունների քաղաքական կամքի արդյունք են, ամրապնդվեն պատշաճ օրենսդրական և ինստիտուցիոնալ փոփոխությունների միջոցով։  Օրինակ, ժողովրդավարական ընտրությունների անդառնալիությունն ապահովելու համար հարկ է ներդնել բարեփոխված ընտրական համակարգ, որպեսզի ազատ և արդար ընտրությունները կախված չլինեն իշխանությունների բարի կամքից՝ անկախ նրանից, թե ով կգա իշխանության հաջորդիվ Նույնը վերաբերում է նաև բոլոր այլ ոլորտների բարեփոխումներին։

Մյուս մարտահրավերը տնտեսական զարգացումն է, ինչը Հայաստանի դեպքում պահանջում է օտարերկրյա ուղղակի ներդրումներ։ Թեև վերացվել են շուկա մուտք գործելու արգելքները, նախկինում շուկայի նկատմամբ մենաշնորհային վերահսկողություն ունեցող մի շարք բիզնեսներ դեռևս պահպանում են իրենց կառուցվածքային առավելությունները։ Ակնկալվող ծավալներով օտարերկրյա ուղղակի ներդրումներ մինչ այժմ չեն եղել մասամբ նաև Հայաստանի աշխարհագրական սահմանափակումների պատճառով, բայց նաև այն պատճառով, որ դեռևս պետք է իրականացվեն բիզնես միջավայրի առողջացման համար անհրաժեշտ լուրջ, ինչպես օրինակ՝ դատաիրավական ոլորտի և կոռուպցիայի դեմ պայքարին ուղղված բարեփոխումները։ Այնուամենայնիվ, Հայաստանի կառավարությունը նաև ակնկալում է, որ ԵՄ գործընկերները իրենց հերթին կկարևորեն և կխթանեն առևտրային և գործարար կապերը՝ նպաստելու արևմտյան ներդրումների հոսքին Հայաստան։ Էական նշանակություն ունեն ենթակառուցվածքների զարգացման և վերանորոգման ուղղությամբ ներդրումները։ Թե՛ տնտեսական զարգացմանը, թե՛ տարածաշրջանային համագործակցությանն օժանդակելու համար ԵՄ-ն կարող է ավելի շատ աջակցել Հայաստանի և Վրաստանի միջև ճանապարհային և ենթակառուցվածքային կապերի բարելավմանն ու զարգացմանը՝ մեծացնելով երկու երկրների միջև տարանցիկ հզորությունները և սատարելով զբոսաշրջության ոլորտին։ Քանի որ Հայաստանը և Վրաստանը ձգտում են խթանել տնտեսական և էներգետիկ համագործակցությունը, սա կարող է պատեհ պահ լինել Երևանի և Թբիլիսիի համար՝ գնահատել կարիքները և որոշել այն ոլորտներ, որոնց ուղղությամբ Բրյուսելը կարող է աջակցություն ցուցաբերել։ ԵՄ-ն կարող է նաև աջակցել Արևելյան գործընկերության երկրների համար հանրային քաղաքականության մշակման և բարեփոխումների լավագույն փորձի փոխանակման ֆորումների և հարթակների ստեղծմանը՝ թե՛ հանրային ոլորտի ծառայության մասնագետների, թե՛ քաղաքացիական հասարակությունների մակարդակում։ Նման նախաձեռնությունը նաև մասնակիորեն կլրացնի ԱլԳ շրջանակներում համագործակցության պակասը։

Ինչպես լինում է սովորաբար, Հայաստանի հեղափոխությունից հետո ևս  քաղաքացիական հասարակության բազմաթիվ ներկայացուցիչներ աշխատանքի անցան կառավարությունում և խորհրդարանում։ Սա և՛ լավ է, և՛ վատ։ Մի կողմից, քաղաքացիական հասարակության փորձագիտական կարողությունները օգտագործվում են պետական ծառայության ոլորտում, իսկ կառավարության և քաղաքացիական հասարակության միջև առկա կապերի շնորհիվ քաղհասարակության ձայնը կարող է լսելի լինել  հանրային քաղաքականության մշակման գործընթացում։ Մյուս կողմից, քաղաքացիական հասարակությունից մարդկային ներուժի արտահոսքը նշանակում է, որ հայաստանյան քաղաքացիական հասարակությունը դեռևս աջակցության կարիք ունի ԵՄ-ի նման դերակատարներից, որպեսզի կարողանա լրացնել բացերը, ավելի արդյունավետորեն կատարել իր վերահսկիչ գործառույթը, ինչպես նաև  մասնակցել պետության բարեփոխումներին։ Միաժամանակ, քաղաքացիական հասարակությունը դեռ պետք է հաղթահարի այնպիսի խնդիներ, ինչպիսիք են օրինակ՝ հանրային լայն շրջանակների հետ թույլ կապեր, ինստիտուցիոնալ թույլ կարողություններ,  դոնորների կողմից առաջ մղվող օրակարգեր։

Քաղաքական կուսակցական համակարգի ինստիտուցիոնալացումը և ժողովրդավարացումը անհրաժեշտություն է, որին կարևորություն չի տրվում այլ հրատապ խնդիրների ֆոնին։ Հայաստանի կուսակցական համակարգը, և դրա հետ միասին նաև խորհրդարանական համակարգը, դեռևս փխրուն են։ Այս պահին իշխող «Իմ քայլը» դաշինքը շարունակում է մեծ ժողովրդականություն վայելել 2018 թ. դեկտեմբերին խորհրդարանական ընտրություններում քվեների մեծամասնությամբ համոզիչ հաղթանակ տանելուց հետո։ Հետհեղափոխական բարեփոխումների շուրջ կոնսենսուսը ներկայում միավորում է հաճախ տարբեր քաղաքական համոզմունքներ ունեցող անհատներին մեկ խմբում։ Երբ այս ժողովրդականությունն անկում ապրի, վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցությունը կկանգնի ներքին հզորություն զարգացնելու անհրաժեշտության առջև։ Խորհրդարանում ներկայացված մյուս քաղաքական կուսակցությունները դեռևս պայքարում են հետհեղափոխական Հայաստանի քաղաքական դաշտում կայուն տեղ զբաղեցնելու համար։ Հեղափոխությունից առաջ մարգինալացված և անապատացված քաղաքական կուսակցական դաշտի ֆոնին Հայաստանում փոփոխություններն առաջ մղող հիմնական ուժը քաղաքացիական շարժումներն ու քաղաքացիական հասարակության այլ խմբերն էին։ Հեղափոխությունը հաջողվեց քաղաքացիական հասարակության խմբերի և բողոքի ցույցերն առաջնորդող քաղաքական ուժի միավորման արդյունքում։ Քաղաքացիական հասարակության դերը դեռևս էական է Հայաստանի ժողովրդավարական փոխակերպման գործում, բայց որպեսզի Հայաստանը դառնա իրական խորհրդարանական ժողովրդավարություն, հարկ է, որ քաղաքական կուսակցությունները լինեն փոփոխության հիմնական շարժիչ ուժը, իսկ քաղաքացիական հասարակությունը վերադառնա իր վերահսկիչ գործառույթներին։ Ժողովրդավարության կոնսոլիդացիայի համար ահնրաժեշտ է դուրս գալ  անհատների վրա խարսխվող կուսակցական քաղաքականության տրամաբանությունից և շարժվել քաղաքական համակարգի ինստիտուցիոնալացման ուղղությամբ։ ԵՄ-ն նախկինում չի աշխատել այս ոլորտում, սակայն այժմ այն կարող է նախաձեռնել կամ ֆինանսավորել կարողությունների զարգացման և քաղաքական երկխոսության նախաձեռնություններ՝ օգնելու կուսակցական համակարգի զարգացմանը։ Զարգացած խորհրդարանական համակարգեր ունեցող առանձին ԵՄ անդամ պետություններ նույնպես կարող են օգտակար լինել։

Առերևույթ խնդիրներ

Չնայած Հայաստանի հետ ԵՄ համագործակցության նոր հնարավորություններին և ԵՄ կողմից ֆինանսական աջակցության ավելացմանը, Երևանը չի ստանում քաղաքական և ֆինանսական այնպիսի աջակցության, որով Արևմուտքը հեղեղել էր հետհեղափոխական Վրաստանը և Ուկրաինան։ Պատճառներից մեկն այն է, որ Հայաստանի ժողովրդական հեղափոխությունը բոլորի համար անսպասելի էր, և ԵՄ-ի ծանր բյուրոկրատական մեքենան չի կարողանում համընթաց գործել։ Բայց կա նաև այլ, չբարձրաձայնվող պատճառ․ Հայաստանի ժողովրդավարական տրանսֆորմացիան տեղի է ունենում առանց երկրի արտաքին քաղաքականության կողմնորոշման դեպի Արևմուտք։ Սա նոր երևույթ է ԵՄ-ի համար, որը հիմա ստիպված է արձագանքել Ռուսաստանի «ազդեցության գոտում» գտնվող երկրի ժողովրդավարական հավակնություններին, ընդ որում՝  մի ժամանակահատվածում, երբ ԵՄ անդամ պետությունների մայրաքաղաքները ձգտում են խուսափել Ռուսաստանի հետ հետագա հնարավոր լարվածությունից։

Հայաստանյան քաղաքական էլիտայի և լայն հանրության  ակնկալիքն է, որ լիբերալ Արևմուտքը կամ այն, ինչ մնացել է դրանից, կօգնի ապահովել այս հեղափոխության հաջողությունը․ հիմա, երբ հայերն իրենք իրենց օգնել են դուրս գալ անդունդից, ժամանակն է, որ ԵՄ-ն ևս աջակցի։ Ռուսաստանն իր հերթին պարտադրված է ճկունություն դրսևորել Հայաստան-ԵՄ հարաբերությունների նկատմամբ, քանի որ Մոսկվան նույնպես ձգտում է նվազեցնել Արևմուտքի հետ իր ունեցած լարվածությունը և նույնիսկ փորձեր է անում համագործակցության նոր եզրեր գտնել Արևմուտքի հետ։ Թեև ռուսական գործոնը շարունակում է որոշակի խոչընդոտ լինել, Երևանն ու Բրյուսելը պետք է շարունակեն բաց լինել համագործակցության նոր ուղիների իրենց որոնումներում։  ԵՄ-ն պետք է փարատի այն կասկածը, թե իր «ավելին ավելիի դիմաց» սկզբունքը ավելի շատ վերաբերում է եվրաատլանտյան ինտեգրման ձգտումներին, քան ժողովրդավարական հավակնություններին, և կամ պայմանավորված է ռուսական գործոնով։ Ժողովրդավար և ներքին հզորություններ ստեղծած Հայաստանի հեռանկարն արդեն իսկ լավ լուր է լիբերալ Արևմուտքի համար։ Իսկ Հայաստանում Արևելյան գործընկերությունը և ՀԸԳՀ-ը հիմա լայնորեն դիտարկվում են որպես գործիք՝ նպաստելու հեղափոխության մյուս փուլի հաջողությանը։ Հայաստանը հավակնություն ունի հասնել ավելիին, քան զուտ «տեխնիկական եվրոպականացումն» է, և սա կարող է հնարավորություն լինել Բրյուսելի համար՝ է՛լ ավելի խորությամբ փորձարկել ԵՄ-ի նորմատիվ և տրասնֆորմատիվ ուժը։ ԵՄ-ն պետք է դրսևորի  իր Արևելյան հարևանների կայուն բարեփոխումների գործընթացին աջակցելու ավելի մեծ հավակնություններ։  

Անշուշտ, Հայաստանը նույնպես պետք է հետևություններ անի Արևելյան գործընկերության և իր սեփական ոչ վաղ անցյալի պատմությունից, ինչպես օրինակ, որ՝

• բարեփոխումներին ուղղված քաղաքական կամքը պետք է զուգորդվի ինստիտուցիոնալ զարգացման տքնաջան աշխատանքի հետ, ինչը հարատև գործընթաց է,
• ԵՄ-ի մեծածավալ տեխնիկական աջակցությունն օգտակար կլինի միայն այն դեպքում, եթե կան նվիրյալ բարեփոխիչներ իշխանության բուրգի յուրաքանչյուր մակարդակում,
• Հայաստանը հաճախկարող է մենակ մնալ բարեփոխումների իրագործման ճանապարհին։

Այս համատեքստում, ՀԸԳՀ-ի կիրարկումը փորձաքար է և ցույց կտա, թե որքան լուրջ է Երևանը բարեփոխումների իր հանձնառության մեջ։ Եթե ՀԸԳՀ-ը հաջողությամբ պսակվի, այն կարող է առաջ մղել Հայաստան-ԵՄ հարաբերությունները՝ դուրս բերելով այն հաջորդ մակարդակ և հիմքեր ստեղծելով ավելի հավակնոտ օրակարգի համար։