Ekstractivizm Zonasidna Qadinlar

Geniş mənada ekstraktivizm iqtisadi mənfəət məqsədilə təbii ehtiyatların genişmiqyaslı

hasilatı prosesinə deyilir. Bu proses təbii sistemlərin özünübərpa gücünü zədələyən ağır

sosial və ekoloji təsirlərlə xarakterizə olunur. (Akosta, 2013; Qudinas, 2013). Gürcüstanda

sənayeləşdirilmiş xammal hasilatının bir əsrlik tarixə malik olmasına və son illərdə bu sektorla

bağlı bir sıra sosial etirazlara baxmayaraq (Keburia & Çubabria, 2017), ekstraktivizmin yerli

təzahürləri nisbətən yeni tədqiqat predmetidir. Mis filizləri və konsentratları – mineral hasilatı

məhsulları – Gürcüstanın ixracat siyahısında aparıcı yer tutur (Gürcüstan Statistika Xidməti,

2022). Lakin ölkənin ümumi iqtisadiyyatına və məşğulluq bazarına verdiyi töhfə baxımından

mədən sənayesinin payı o qədər də böyük deyildir (Çivadze, 2020). Bunun fonunda isə

təbii ehtiyatların intensiv çıxarıldığı ərazilərdə yerli icmalar və ekosistemlər yüksək ekoloji və

sosial fəsadların əziyyətini çəkirlər (Aroşvili, 2020; Urçuxişvili, 2021; Tsintsadze, 2020).

Çiatura, Zestafoni və Kazreti monoindustrial (təksənayeli) şəhərlərinin nümunəsində

həyata keçirilən son tədqiqat ekstraktivizmin ekoloji, sosial, iqtisadi və gender aspektlərinin

kəsişməsindəki təsirlərini müzakirə edir (Sosial Ədalət Mərkəzi, 2020; Urçuxişvili, 2021).

Ekstraktivizm üzərinə xüsusən gender bucağından fokuslanan bu tədqiqat monosənaye

tipli yaşayış yerlərindən qadınların əmək miqrasiyasını və onların iqtisadi iştirak imkanlarının

olmamasını nəzərdən keçirir. Bu isə az maaşlı və mədən sənayesindəki təhlükəli iş şəraitindən

başqa məşğulluq alternativlərinin olmaması ilə əlaqəlidir (Aroşvili, 2020; Urçuxişvili, 2021).

Bununla belə, Gürcüstanın etnik azlıq qruplarına mənsub olan və hasilat zonalarında

yaşayan, lakin ordan köçüb gedə bilməyən kənd qadınları haqqında çox az məlumat var.

Onlar hasilat fəaliyyətinin birbaşa və zərərli təsiri altında yaşamağa məcbur olurlar.

Gürcüstanda kənd yerlərində yaşayan qadınlar ayrı-seçkiliyin müxtəlif formaları ilə

qarşılaşır və çoxsaylı problemlərlə üzləşirlər. Bura istər iqtisadi, tibbi, hüquqi, sosial və

psixoloji sağlamlıq xidmətlərinə çıxışın olmaması, istərsə də ictimai və siyasi həyata

qoşulmaq imkanlarının məhdudluğu daxildir. Bütün bu sadalananlara kənd təsərrüfatı

sahəsində maliyyə və torpaq resurslarına əlçatımlılıq baxımından gender bərabərsizliyi də

əlavə olunur (Qomelak Pauel və başqaları, 2020). Bu isə kənddə yaşayan və etnik azlıq

icmasından olan qadınları xüsusilə həssas vəziyyətə salır. Çünki onlar dil baryeri səbəbilə

kənd təsərrüfatı sahəsindəki qadınlar üçün ayrılan dəstək proqramlarında iştirak etmək

imkanından məhrumdurlar (Məmmədli, 2022). Ölkənin kənd təsərrüfatı üzrə işçi qüvvəsinin

gender tərkibi əməyin bölgüsündə də asimmetriyalardan xəbər verir. Gürcüstanın Raça-

Leçxumi və Svaneti bölgələrini çıxmaqla, kənd təsərrüfatında qadın işçilərin, xüsusən də

qeyri-rəsmi işləyənlərin sayı kişilərə nisbətən daha çoxdur. Bu cəhətdən ən yüksək göstərici

ilə (2019-cu ildə 60%) Kvemo Kartli bölgəsi fərqlənir (Qomelak Pauel və başqaları, 2020);

orda əhalinin 42%-ni Gürcüstan azərbaycanlıları təşkil edir.

Gürcüstanda etnik azlıq nümayəndəsi olan kənd qadınlarının üzləşdiyi çoxsaylı

bərabərsizlikləri nəzərə alaraq, bu tədqiqat ümumi əhalinin 6%-ni təşkil etməklə ölkənin ən

çoxsaylı etnik qrupu olan azərbaycanlı icmasından (GeoStat, 2016) olan qadınların, daha da

konkretləşdirsək, Kvemo Kartli bölgəsinin Bolnisi bələdiyyəsi ərazisində yaşayan qadınların

təcrübəsinin öyrənilməsinə həsr edilir. Bu bölgədə bir çox ekstraktivist fəaliyyət mövcuddur

və müxtəlif təbii resursların kommersiya məqsədilə hasilatı işləri aparılır. Nəzərə alsaq ki, Bolnisi bələdiyyəsinin əsas gəlir mənbəyi kənd təsərrüfatıdır, (Darsavelidze və başqaları,

2018) Bolnisi regionunun, xüsusilə Gürcüstan azərbaycanlıları icmasının ekoloji şəraitdən

və təbii sərvətlərə çatımlılıqdan xeyli asılı olduğunu görmək çətin deyil. Bolnisidə gedən

nəzarətsiz hasilat fəaliyyətləri isə onları təhlükə altında qoyur.

Yuxarıda qeyd edilənləri nəzərə alaraq, bu tədqiqat ekstraktivizmi Bolnisidəki müxtəlif

tipli hasilat əməliyyatları kontekstində təhlil edir və bu prosesdə konsepsiyanın daha

geniş anlayışına söykənir (Akosta, 2017). Nəzəri olaraq, tədqiqat feminist siyasi ekologiya

perspektivindən istifadə edərək, ekstraktivist fəaliyyətlərin Bolnisidə yaşayan azərbaycanlı

qadınlara necə təsir etdiyini, onların əməyi, gündəlik təcrübələri, təbii sərvətlərə çıxış və

ətraf-mühitdə baş verən dəyişikliklər arasındakı əlaqəni üzə çıxarır.