წინასწარგანწყობიდან თანასწორობამდე

საქართველოსა და სომხეთის ისტორიულად ტრადი­ციულმა საზოგადოებებმა საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ სახელმწიფოებრივი განვითარების თვალსაზ­რისით გრძელი გზა გაიარეს. თუმცა, ადამიანის უფლე­ბების დაცვის კონტექსტში ისევ მრავალი გამოწვევა რჩება, რაც ჯერ კიდევ ხანგრძლივ და დაბრკოლებე­ბით აღსავსე გზას გულისხმობს ყველა საზოგადოებ­რივი ჯგუფისთვის თანაბარი უფლებების მისაღწევად. ლესბოსელი, გეი, ბისექსუალი, ტრანს და ინტერსექსი (ლგბტი) ადამიანები ერთ-ერთ ყველაზე მარგინალიზე­ბულ, ნაკლებად ხილვად და დისკრიმინირებულ ჯგუფს წარმოადგენენ სომხეთსა და საქართველოში.

ბოლო წლებში მიღწეული გარკვეული წარმატებების მიუხედავად, რომელთა შორის განსაკუთრებით ყურად­საღებია საქართველოში 2014 წელს დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აღმოფხვრის შესახებ კანონის მიღება, ჯგუფის წევრები კვლავაც ხდებიან ძალადობის, დისკ­რიმინაციისა და ზეწოლის მსხვერპლნი როგორც სა­ზოგადოების, ისევე კონკრეტული ინსტიტუტების, მათ შორის სამედიცინო დაწესებულებებისა და დამსაქმებ­ლების მხრიდან. სიძულვილით მოტივირებული დანაშა­ულები და სიძულვილის ენა სექსუალური ორიენტაციისა და გენდერული იდენტობის (სოგი) ნიადაგზე ხშირად აღრიცხვის, და შესაბამისად, სათანადო რეაგირები­სა და სასჯელის გარეშე რჩება. ჰომო/ბი/ტრანსფობია, რომლის ფესვებიც საზოგადოების პრაქტიკულად ყვე­ლა ფენაში არის ღრმად გადგმული, გამყარებულია ტრადიციული ღირებულებების, ბინარული და ჰეტერო­ნორმატიული გენდერული როლებით, რომლებიც, თავის მხრივ კვებავს ამ ქვეყნებში დამკვიდრებულ დისკრიმი­ნაციულ კულტურას და ხელს უშლის ლგბტი ადამიანებს, სრულფასოვნად ისარგებლონ საკუთარი უფლებებითა და თავისუფლებებით. სამხრეთ კავკასიის ქვეყნებში, რომლებისთვისაც დამახასიათებელია დემოკრატიული ღირებულებების და უმცირესობათა უფლებების აღქმის სუსტად გამოხატული ფორმები, რაც დიდწილად საბჭო­თა კავშირის გადმონაშთია, ლგბტი პირები ადგილობრი­ვი ტრადიციებისა და რელიგიის მტრებად აღიქმებიან[1].

ორ ქვეყანაში ლგბტი ადამიანთა მიმართ დისკრიმინა­ციასთან კომპლექსურად გასამკლავებლად, ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდის სამხრეთ კავკასიის რეგიონული ბი­უროს მიერ ხორციელდება ევროკავშირის მიერ დაფი­ნანსებული პროექტი „ლგბტი სოლიდარობის ქსელი სომხეთსა და საქართველოში“, შემდეგ ორგანიზა­ციებთან თანამშრომლობით: ქალთა ინიციატივების მხარდამჭერი ჯგუფი (WISG) და ადამიანის უფლებების სწავლებისა და მონიტორინგის ცენტრი (EMC) საქარ­თველოში და საზოგადოება ძალადობის გარეშე (SWV) და საჯარო ინფორმირება და ცოდნის აუცილებლობა (PINK) სომხეთში.

პროექტის საერთო მიზანს ლგბტი ადამიანთა უფლებე­ბის დაცვისა და მათ მიმართ პატივისცემის გაძლიერება, ჰომოფობიის წინააღმდეგ ბრძოლა და ლგბტი ადამიან­თა ადგილობრივ საზოგადოებებში სრულფასოვანი ჩარ­თვა წარმოადგენს. პროექტის კონკრეტული მიზნები კი ითვალისწინებს ლგბტი ადამიანთა მხარდაჭერას მათი უფლებების სრულმასშტაბიან რეალიზაციაში ლგბტი-სადმი მეგობრული გარემოს გაუმჯობესებისა და სექ­სუალური ორიენტაციისა და გენდერული იდენტობის (სოგი) საკითხების ირგვლივ სომხეთსა და საქართველო­ში სამოქალაქო საზოგადოების აქტორების შეთანხმე­ბულობის სტიმულირების გზით.

წინამდებარე პუბლიკაცია წარმოადგენს პროექტის პარ­ტნიორების მიერ გაწეული ერთწლიანი კოორდინირებუ­ლი ძალისხმევის შედეგს, რომელიც ითვალისწინებდა ორივე ქვეყანაში პარალელურად ორი კომპლექსური კვლევის შემუშავებასა და განხორციელებას: ლგბტი ადამიანთა მიმართ საზოგადოებრივ დამოკიდებულება­თა სრულყოფილი კვლევა და არსებული უფლებრივი და ფიზიკური პირობების სიტუაციური ანალიზი.

ლგბტი ადამიანთა მიმართ სოციალური დამოკიდებუ­ლებების შესახებ ფართომასშტაბიანი და ამომწურავი კვლევა შეისწავლის არსებულ სოციალურ ცრურწმე­ნებსა და სტერეოტიპებს, და ამ დამოკიდებულებათა თვისებებსა და არსს, რათა გამოიძიოს სომხეთსა და სა­ქართველოში არსებული ჰომოფობიის მასშტაბი და სპე­ციფიკა. მიუხედავად იმისა, რომ მსგავსი კვლევები უკვე არსებობს (მაგ., CRRC-საქართველოს კავკასიის ბარო­მეტრის 2011 წლის კითხვარი[2]), მოცემული კვლევის მასშტაბები უპრეცედენტოა. ის მყარ საფუძველს ქმნის ლგბტი ადამიანების მიმართ გავრცელებული დამოკი­დებულებების ჭრილში ინტეგრირებული პერსპექტივისა და ცნობიერების ჩამოყალიბებისათვის. სომხეთსა და საქართველოში პარალელურად ჩატარებულ კვლევებში გამოყენებული ფაქტობრივად იდენტური მეთოდოლო­გია ასევე მოგვცემს მომავალში მოპოვებულ მონაცემთა შედარების საშუალებას.

სომხეთსა და საქართველოში ლგბტი ადამიანთა უფლებ­რივი და ფიზიკური მდგომარეობის ამსახველი სიტუაცი­ური ანალიზი უზრუნველყოფს არსებული სამართლებ­რივი სტანდარტებისა და პოლიტიკური დოკუმენტების სიღრმისეულ ანალიზს, არსებული საერთაშორისო და ადგილობრივი კანონმდებლობის ანალიზს, ლგბტი ადა­მიანთა მიმართ სხვადასხვა სფეროში დისკრიმინაციის შემთხვევებისა და მათ მიმართ სახელმწიფოს პასუხის­მგებლობის დონეების შეფასებას; ლგბტი ადამიანთა მხრიდან შესაბამის მომსახურებაზე (როგორიცაა ჯან­დაცვა, განათლება, ა.შ.) ხელმისაწვდომობის ანალიზს.

როგორც კვლევა, ასევე სიტუაციური ანალიზი ჩაუყრის საფუძველს თითოეულ ქვეყანაში მტკიცებულებებზე დაფუძნებული ადვოკატირების გრძელვადიანი სტრა­ტეგიული დოკუმენტის შემუშავებას, რომელიც მიმარ­თული იქნება ლგბტი უფლებების დაცვისკენ. სტრა­ტეგიის დოკუმენტი ასევე მოიცავს რეკომენდაციების პაკეტს კონკრეტული უწყებებისთვის. ადვოკატირების დოკუმენტი და აღნიშნული კვლევების დასკვნები ასევე გამოიყენება ცნობიერების ამაღლების კამპანიისა და სა­მოქალაქო საზოგადოების და ლგბტი ორგანიზაციების, ასევე აქტივისტებისა და საინიციატივო ჯგუფებისთვის შესაძლებლობების განვითარების ღონისძიებების დასა­გეგმად.

ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდი განსაკუთრებულ მადლობას უხდის პროექტის პარტნიორებს მათი ძალისხმევისთვის მეთოდოლოგიისა და კვლევითი ინსტრუმენტების შე­მუშავებაში, სიღრმისეული ანალიტიკური ანგარიშების წარმოებასა და კვლევების განხორციელებისთვის; სო­ციალური კვლევისა და ანალიზის ინსტიტუტს საქართ­ველოში და კავკასიის კვლევითი რესურსების ცენტრს სომხეთში ყოვლისმომცველი საველე სამუშაოების ჩა­ტარებისთვის, მონაცემების შეგროვებასა და ანალიზის­თვის; ექსპერტებს: ეკატერინე აღდგომელაშვილს, რო­მელმაც უზრუნველყო თითოეული კორელაციის საფუძ­ვლიანობა და უამრავი ფასდაუდებელი საათი და დიდი ძალისხმევა ჩადო მაღალი ხარისხის, სრულყოფილი და ამომწურავი ანგარიშის ჩამოსაყალიბებლად; ასევე, ელ­მირა ბახშინიანს, ჯეკ ვაჰან ბურნაზიანს და მარიამ ოსი­პიანს კვლევებში შეტანილი წვლილისთვის. აღსანიშნა­ვია ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდის თანამშრომლების წვლი­ლიც: ეკა წერეთლისა – კვლევისთვის გრაფიკული დიზა­ინის შემუშავებაში, ასევე ანა ნემსიწვერიძე-დანიელსისა – კვლევისა და სიტუაციური ანალიზის თარგმანსა და რედაქტირებაში, და ჰასმიკ ჰაირაპეტიანის დახმარება რაოდენობრივი ინსტრუმენტების თარგმანში.

იმედი გვაქვს, რომ წინამდებარე კვლევები ხელს შეუწყობს ლგბტი ადამიანთა უფლებების უკეთ გააზრებას სომხეთსა და საქართველოში და საფუძველს ჩაუყრის გრძელვადიან სტრატეგიას, რომელიც უზრუნველყოფს მათ დაცვას და ცხოვრების ყველა სფეროში სრულუფლებიან და სრულფა­სოვან ჩართვას, რაც, შესაბამისად, დემოკრატიული განვი­თარებისა და ინკლუზიური, ტოლერანტული და დისკრიმი­ნაციისაგან თავისუფალი საზოგადოების თვისებაა.

ნინო ლეჟავა

დირექტორი

ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდის

სამხრეთ კავკასიის რეგიონული ბიურო