პირობითი ჩართულობა აშშ-ის საქმიანობა სამხრეთ კავკასიაში

როცა ბარაკ ობამამ 2008 წლის არჩევნებში ტრიუმფალური გამარჯვების შედეგად აშშ-ის პრეზიდენტის პოსტი ჩაიბარა, აშშ-ის იმიჯი, მისი საგარეო პოლიტიკიდან გამომდინარე, მნიშვნელოვნად იყო შელახული. აშშ-ის ჯარები ერაყისა და ავღანეთის ომებში იყო გახვეული. ამ მხრივ ობამას მძიმე მემკვიდრეობა ერგო. საუკეთესო მდგომარეობაში არ ყოფილა აშშ-ის ურთიერთობა არც თავის კონკურენტებთან - რუსეთთან და ჩინეთთან, არც თავის აღიარებულ მტრებთან - ირანთან და ჩრდილოეთ კორეასთან, და, უფრო მეტიც, არც ისტორიულ მოკავშირეებთან - საფრანგეთსა და გერმანიასთან. ბუშის ადმინისტრაციის ამერიკული უნილატერალიზმი ყველგან დაძაბულობას იწვევდა.

თუმცა იმ დროისთვის აშშ-ის საგარეო პოლიტიკურ ვითარებაში რამდენიმე დადებითი პუნქტიც არსებობდა. ასე მაგალითად, აფრიკასთან, განსაკუთრებით კი სუბსაჰარულ აფრიკასთან დაკავშირებული პოლიტიკა, დაბალანსებულად და ადეკვატურად მიიჩნეოდა. სამხრეთ კავკასიაც აშშ-ის საგარეო პოლიტიკის იმ სფეროს მიეკუთვნება, რომელზეც კლინტონისა და ბუშის ხელისუფლებების გავლენა - ყოველ შემთხვევაში ამერიკული თვალთახედვით - შედარებით პოზიტიურად ფასდება.[1] მართლაც,  1990-იან და 2000-იან წლებში აშშ-მა ფეხი მოიკიდა ამ სტრატეგიულ რეგიონში, რომელიც მდებარეობს ევროპის, აზიის, რუსეთისა და სლავური სამყაროს და აგრეთვე ახლო აღმოსავლეთის შესაყარზე, თანაც რუსეთსა და ირანთან უშუალო კონფლიქტში ჩაბმისა და სომხეთის, აზერბაიჯანისა და საქართველოს ხელისუფლებასა და მოსახლეობაში წინააღმდეგობის გამოწვევის გარეშე. მიუხედავად იმისა, რომ აშშ-ს იმ დროს არც ამ რეგიონთან ურთიერთობის გამოცდილება და არც ამ რეგიონის დეტალური ცოდნა არ ჰქონდა, გამომდინარე იქიდან, რომ ეს სივრცე მანამდე მხოლოდ საბჭოთა პრიზმის ქვეშ განიხილებოდა, ამერიკის შეერთებული შტატები ამ რეგიონში ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი მოთამაშე გახდა. ობამას ადმინისტრაციას სამხრეთ კავკასიაში ენერგეტიკის, უსაფრთხოების პოლიტიკის და დიპლომატიური ურთიერთობების მიმართულებით კარგად დამუშავებული ნიადაგი დახვდა. მიუხედავად იმისა, რომ ამ რეგიონში ყველაზე უფრო დიდი გავლენა კვლავაც რუსეთს აქვს, ვაშინგტონმა მნიშვნელოვანი „აუთსაიდერის“ პოზიცია მოიპოვა და, როგორც ჩანს, ამ რეგიონში ლიდერობის მოსაპოვებლად ნიადაგი უკვე მოამზადა.

სამხრეთკავკასია ვაშინგტონის ხედვით

მსოფლიო გეოპოლიტიკური ვითარებისა და კლინტონის მთავრობაში არსებული სურვილის გამო, რომ საერთაშორისო ასპარეზზე აშშ-ს წამყვანი ფუნქცია მოეპოვებინა, სამხრეთ კავკასიამ ვაშინგტონის თვალში 1990-იან წლებში სტრატეგიული მნიშვნელობა შეიძინა. 1997 წელს აშშ-ის მაშინდელმა საგარეო საქმეთა მინისტრის მოადგილემ, სტროუბ ტალბოტმა (Strobe Talbott), სამხრეთ კავკასიიდან შუა აზიისკენ მიმავალ სარტყელს „სტრატეგიულად სასიცოცხლო ინტერესისა“ უწოდა.[2]

აშშ განსაკუთრებულ ყურადღებას კასპიის ზღვის აუზისა და მისი ნავთობისა და გაზის საბადოებისადმი იჩენდა.[3] ამ საბადოებს ვაშინგტონში მაშინ ხშირად სპარსეთის ყურის რესურსების ალტერნატივადაც მოიაზრებდნენ.[4] დღეს კი ვიცით, რომ ამ საბადოების მოცულობა გადაჭარბებულად იყო შეფასებული. მარაგის სავარაუდო ოდენობა მოგვიანებით შეასწორეს. ყოველ შემთხვევაში, ნავთობის მარაგის დადასტურებული მოცულობა შვიდ მილიარდ ბარელზე მეტია, რაც მსოფლიოში ნავთობის უდიდეს მომხმარებელს გულგრილად ვერ დატოვებს. გარდა ამისა, ამერიკის ხედვით, აზერბაიჯანი და სამხრეთ კავკასიის სხვა ქვეყნები აღმოსავლური რესურსების დასავლური ბაზრებისკენ მიმავალ უმნიშვნელოვანეს სატრანსპორტო კორიდორს წარმოადგენს.[5] ამ საქმეში სხვადასხვა ინტერესებია ჩართული. ენერგოუსაფრთხოების გარდა, აზერბაიჯანის რესურსებს აშშ მის მიერ რუსეთის მიმართ წარმოებული პოლიტიკის ერთ-ერთ ფაქტორადაც მიიჩნევს, რადგან რუსეთი საკუთარი რესურსებისა და საბჭოთა კავშირის დროიდან შემორჩენილი სტრუქტურებისა და სატრანსპორტო ქსელების გამო დღემდე დომინირებს ენერგოსექტორზე. აზერბაიჯანის რესურსების ფაქტორი ირანისა და თურქეთის მიმართ წარმოებულ პოლიტიკაშიც თამაშობს როლს.

სომხეთის, აზერბაიჯანისა და საქართველოს მდებარეობამ ევრაზიის უზარმაზარ ტერიტორიაზე, რომლის პოლიტიკური მნიშვნელობაც მე-20 საუკუნის დასაწყისში შენიშნეს, 1990-იან წლებში კი ზბიგნევ ბჟეზინსკის (Zbigniew Brzezinski) მიერ ხელახლა იქნა წინ წამოწეული[6], თუმცა, ამასთანავე, იმ ტრადიციულმა საზოგადოებრივმა და პოლიტიკურმა ურთიერთობებმა, რომლებიც მათ რუსეთთან, თურქეთთან და ირანთან აკავშირებს, ვაშინგტონისთვის სამხრეთ კავკასიის ეს ქვეყნები პოტენციურად ხელსაყრელ პარტნიორებად აქცია. ასე მაგალითად, სამხრეთ კავკასიაში წარმოებულმა პოლიტიკამ აშშ-ს შესაძლებლობა მისცა, რუსეთისა და ირანის (რომელიც ამ რეგიონში 1990-იანი წლებიდან მოყოლებული დიდ როლს თამაშობს[7]) პოზიცია შეესუსტებინა, ანდა პირიქით, მისი მოკავშირე თურქეთის ინტერესები გაეძლიერებინა, რომელიც აზერბაიჯანთან დაახლოებულია და საქართველოსა და სომხეთშიც აქტიურ პოლიტიკას აწარმოებს. ირანის თვალსაზრისით კი სამხრეთ კავკასიას აშშ-ისთვის სტრატეგიული მნიშვნელობის შეძენაც კი შეუძლია, იმ შემთხვევაში, თუ ირანის წინააღმდეგ შეიარაღებული კონფლიქტი გაჩაღდება (რაც ამ ეტაპზე ნაკლებად მოსალოდნელია). მისი მნიშვნელობა სტრატეგიულია თეირანისთვისაც თვალყურის სადევნებლად და მის მიმართ შპიონაჟის საწარმოებლად, რასაც, სხვათა შორის, ამერიკელი დიპლომატები 2000-იან წლებში აზერბაიჯანის ტერიტორიიდან ღიად სჩადიოდნენ.[8]

ვაშინგტონისთვის ეს რეგიონი ჯიჰადიზმის წინააღმდეგ ბრძოლისთვისაც მნიშვნელოვანია. მართალია, მსოფლიოს სხვადასხვა ადგილას ტერორიზმის უკვე მრავალი კერა არსებობს, მაგრამ 2001 წლის 11 სექტემბრის შემდეგ ამ თვალსაზრისით მთავარი ფრონტები ავღანეთი და ერაყია. მათ ამ უკანასკნელ წლებში სირიაც შეუერთდა. ასეა თუ ისე, სამხრეთ კავკასიას ამ ქვეყნებისგან მხოლოდ რამდენიმე ასეული კილომეტრი აშორებს. განსაკუთრებით აზერბაიჯანს შეეძლო აშშ-ისთვის მაგალითად ქცეულიყო და მისი მნიშვნელოვანი მოკავშირე გამხდარიყო როგორც მუსლიმური (მეტწილად შიიტური), ოფიციალურად კი ლაიცისტური (ფრანგ. laïcité, - სახელმწიფოში სამოქალაქო და რელიგიური საზოგადოებების გამიჯვნის პრინციპი - მთარგმნელის შენიშვნა) ქვეყანა, რომელიც ამავდროულად ისლამური თანამშრომლობის ორგანიზაციის წევრია (OIC) და დასავლეთის ქვეყნებთანაც დაახლოებულია.[9]

1990-იანი წლების დამდეგს ამ რეგიონში მრავალი კონფლიქტი გაჩაღდა. საქართველოს დაშლა ემუქრებოდა აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის სეპარატისტული ომების, ასევე აჭარის დამოუკიდებლობისკენ მისწრაფებების გამო. აზერბაიჯანი და, სომხეთის ხელშეწყობით, მთიანი ყარაბაღის სომხები ამ ანკლავის ფლობისთვის ერთმანეთის წინააღმდეგ მრავალწლიან ომში ჩაებნენ. შეიარაღებული კონფლიქტები ნელ-ნელა ჩაცხრა, მაგრამ რეალურად კონფლიქტები დღემდე მოუგვარებელია. ეს ომები და კონფლიქტები, რომლებშიც მეტნაკლებად უშუალოდ რუსეთი და თურქეთიც იყო ჩართული, ვაშინგტონის აზრით, ამ რეგიონში პოლიტიკურ მდგომარეობას ამძიმებდა. აშშ-ს, როგორც მსოფლიოს ლიდერს, არ შეეძლო, ამ რეგიონისთვის მეტი ყურადღება არ მიექცია, მით უმეტეს, რომ, რამდენადაც ევრაზიის ერთ-ერთი ნაწილის სტაბილურობას საფრთხე ემუქრებოდა, იქ მნიშვნელოვანი სახელმწიფოები, რუსეთი და თურქეთი იყვნენ ჩართული, ძლიერი სომხურ-ამერიკული ლობი კი აქ აშშ-ის წარმომადგენლობას მოითხოვდა.[10]

ყველა ამ მიზეზის გათვალისწინებით, კლინტონის ადმინისტრაციამ სამხრეთ კავკასიაში, სხვადასხვა სფეროში თავისი გავლენის გასავრცელებლად, აქტიური პოლიტიკის გატარება გადაწყვიტა. მართალია, პრეზიდენტ ჯორჯ ბუშის მთავრობამ 1992 წელს სამხრეთ კავკასიის ამ სამი პოსტსაბჭოთა რესპუბლიკის დამოუკიდებლობა აღიარა და იქ საელჩოები გახსნა, მაგრამ სსრკ-ის დაშლით გამოწვეული ძლიერი არეულობისა და აქედან გამომდინარე ამ რეგიონის მნიშვნელოვანი არასტაბილურობის გამო, აშშ თავდაპირველად სიფრთხილით მოეკიდა ამ რეგიონში თავის მოღვაწეობას. 1993 წელი სამხრეთ კავკასიაში აშშ-ის მიერ პოლიტიკის  გატარების ფაქტობრივ დაწყებას აღნიშნავს. ეს პოლიტიკა მიზნად ისახავდა დემოკრატიისა და თავისუფალი ვაჭრობის სფეროს და, ასევე, ნატოს გავლენის სფეროს გაფართოებას. სამხრეთ კავკასიის მასშტაბური პოლიტიკა ნაბიჯ-ნაბიჯ ამოქმედდა, პოლიტიკა, რომელიც ზოგი ასპექტით „სტრატეგიას“ ჰგავდა. მისი მიზნები სტროუბ ტალბოტმა ამგვარად ჩამოაყალიბა: აშშ-ს სურს პოლიტიკური და ეკონომიკური რეფორმების მხარდაჭერა, რეგიონული კონფლიქტების მოგვარება ან ჩაცხრობა, ამერიკის ენერგეტიკული უსაფრთხოების გაძლიერება და, ასევე, ამერიკული კომპანიებისთვის სავაჭრო შესაძლებლობების გაუმჯობესება.[11] ერთი ათწლეულის შემდეგ კავკასიის საქმეთა გამგებელმა და ამერიკის საგარეო საქმეთა სამინისტროს სახელმწიფო მდივანმა მეთიუ ბრაიზამ (Matthew Bryza), ამერიკის ინტერესები ამ რეგიონში ანალოგიური სიტყვებით აღწერა, იმ განსხვავებით, რომ ენერგეტიკული ინტერესები დააყენა პირველ ადგილზე და ტერორიზმის წინააღმდეგ ბრძოლას განსაკუთრებულად გაუსვა ხაზი.[12]

კლინტონისა და ბუშის მთავრობების ამერიკული პოლიტიკა სამხრეთ კავკასიაში

1990-იან და 2000-იან წლებში აშშ-ის მიერ სამხრეთ კავკასიაში გატარებული პოლიტიკა ხუთ სფეროდ იყოფა: ფინანსური დახმარება, დემოკრატიის ხელშეწყობა, ენერგეტიკული პოლიტიკა, უსაფრთხოების პოლიტიკა და კონფლიქტების მოგვარების სფეროში დიპლომატიური საქმიანობა.

ფინანსური დახმარება ამ სამ სახელმწიფოს დიდი ხნის განმავლობაში წელიწადში მხოლოდ ერთხელ, Foreign Assistance Act-ის ფარგლებში ურიგდებოდა, ძირითადად, USAID-ის მიერ, სანამ 2004 წელს ბუშის ადმინსტრაციამ სახსრების გაცემის კიდევ ერთი ინსტრუმენტი არ შექმნა, კერძოდ Millenium Chalange Corporation, რომლის საქმიანობის სფეროშიც თავიდანვე შევიდა სომხეთი და საქართველო. საქართველო და სომხეთი ევრაზიის იმ ხუთ სახელმწიფოთა რიცხვს მიეკუთვნებოდა, რომელთაც 1992-დან 2005 წლამდე პერიოდში ერთ მილიარდ დოლარზე მეტი რაოდენობის ფინანსური დახმარება მიიღეს,[13] მიუხედავად იმისა, რომ სიდიდისა და მოსახლეობის რაოდენობის მიხედვით ისინი რეგიონის მცირე ქვეყანათა რიგს მიეკუთვნებიან. 2008 წლის აგვისტოში რუსეთსა და საქართველოს შორის მომხდარი ომის შემდეგ საქართველომ ხუთი წლის განმავლობაში დამატებით კიდევ ერთ მილიარდ დოლარზე მეტის დახმარება მიიღო.

ეს პირდაპირი სახის დახმარებები, რომლებიც 2000-იანი წლების დამდეგს სომხეთში სახელმწიფო ბიუჯეტის შემოსავლების 20 პროცენტს შეადგენდა, იმის ნიშანია, რომ აშშ ორივე ამ ქვეყანას დიდ გეოპოლიტიკურ მნიშვნელობას ანიჭებს. სომხეთის შემთხვევაში ეს დახმარება სომხურ-ამერიკული ლობის ძალისხმევას უნდა მივაწეროთ, ასევე იმ ფაქტს, რომ მთიანი ყარაბაღის კონფლიქტის გამო აზერბაიჯანს ფინანსური დახმარების ეს პროექტი არ შეხებია. ბაქომ მხოლოდ მცირე სახის დახმარება მიიღო ჰუმანიტარული მიზნებისათვის, შეიარაღებისთვის და, ასევე, ატომური იარაღის გაუვრცელებლობის პაქტის პირობების დაცვისთვის.

ამ სახის ფინანსური დახმარებები ამ სახელმწიფოებს აშშ-სთან აახლოებს და ამერიკის დადებითი იმიჯის ჩამოყალიბებას უწყობს ხელს. თუმცა იმ ფაქტზეც მიუთითებს, რომ ეს ქვეყნები გარკვეულწილად ვაშინგტონზე არიან დამოკიდებული და რომ მხოლოდ ვაშინგტონი წყვეტს იმას, თუ რა მიზნით გამოიყენება ეს დახმარება. ვაშინგტონს შეუძლია, ეს დახმარება - მაგალითად, ადამიანების უფლებების დარღვევის, ანდა მიმღები ქვეყნის მიერ დემოკრატიული პრინციპების დარღვევის ან მის მიერ განხორციელებული არადემოკრატიული მოქმედების შემთხვევაში - ნებისმიერ დროს შეაჩეროს ან გაყინოს. ასე მაგალითად, 2008 წელს სომხეთში განხორციელებული Millenium Challenge-პროგრამის სახსრების ერთი ნაწილი შეჩერდა სომხეთის პრეზიდენტის, სერჟ სარქისიანის არჩევის ფაქტის გარშემო მომხდარი ძალადობრივი ქმედებების გამო.[14]

ამ რეგიონში დემოკრატიზაციის ხელშეწყობა ამერიკის 1990-იანი და 2000-იანი წლების საგარეო პოლიტიკის განცხადებული მიზანი იყო. იმ პირდაპირი ფინანსური დახმარებების გარდა, რაც პირველყოვლისა სახელმწიფო აპარატის რეფორმებს, დეცენტრალიზაციას, ქალთა უფლებების გაძლიერებას და სამოქალაქო საზოგადოების ხელშეწყობასა და მის განვითარებას ხმარდებოდა, აშშ-ის დახმარების შედეგი 2003 წლის ბოლოს საქართველოში მომხდარ „ვარდების რევოლუციაშიც“ გამოჩნდა. ამერიკული შემწეობის წყალობითა და ამერიკული არასამთავრობო ორგანიზაციების[15] ხელშეწყობით ამ ამბოხებამ ახალი, პროდასავლური პოლიტიკოსები მოიყვანა მთავრობაში, რომლებიც ღიად აცხადებდნენ, რომ სურდათ საქართველოს გამოყვანა მოსკოვის გავლენის სფეროდან. ასე რომ, დემოკრატიის ხელშეწყობა ამერიკის გეოპოლიტიკურ ინტერესებსაც წაადგა. საქართველოში მომხდარი ამ სამთავრობო ცვლილების შემდეგ აშშ კიდევ მრავალი წლის განმავლობაში აფინანსებდა ვარდების რევოლუციის დროინდელ პოლიტიკოსებს, იმის მიუხედავად, რომ რეალურად დემოკრატია მთლად ისეთ მდგომარეობაში არ იყო, როგორც წარმოაჩენდნენ. კლინტონის მმართველობის დროს აშშ ყურადღებას არ აქცევდა დემოკრატიის იმ მრავლობით დეფიციტს, რაც სომხეთში და, მით უფრო, აზერბაიჯანში არსებობდა, სადაც 2003 წელს ავტორიტარულმა მმართველმა ჰეიდარ ალიევმა (Heydar Aliyev) თავისი პოსტი თავისივე ვაჟს, ილჰამს (Ilham) გადაულოცა.[16]

აზერბაიჯანს, როგორც ენერგეტიკულ სექტორში პოტენციურ მოკავშირეს, აშშ ლმობიერად ექცეოდა. რადგან მის პოლიტიკას აქ გამიზნული ჰქონდა, ამერიკულ და დასავლურ კომპანიებს დახმარებოდა კასპიის რესურსების საექსპლუატაციოდ კონტროლის ხელში ჩაგდების საქმეში და ახალი ნავთობსადენისა და გაზსადენის მშენებლობაში. თანაც მას სურდა, ეს საქმიანობა რუსეთისა და ირანის ხარჯზე და მათი გვერდის ავლით განეხორციელებინა. ამ საკითხში კლინტონის მთავრობამ საკმაო წარმატებებს მიაღწია. ამ წარმატებებიდან ყველაზე გადამწყვეტია 1994 წელს ხელმოწერილი აზერბაიჯანის საზღვაო წიაღისეული მარაგების ექსპლუატაციის „საუკუნის ხელშეკრულება“. ამერიკულმა კომპანიებმა ამ მარაგების მთლიანი რაოდენობის 38 პროცენტის კონტროლი იგდეს ხელთ, მაშინ როცა რუსეთმა, რომელიც თავიდან ამ ხელშეკრულებაში საერთოდ არ მონაწილეობდა, ლუკოილის მეშვეობით ათი პროცენტის ექსპლუატაციის უფლებასაც ძლივს მიაღწია. ყველაზე უფრო მოგებული ბრითიშ პეტროლეუმი დარჩა თავისი 17 პროცენტით. მოგვიანებით კი მისი ეს წილი კიდევ გაიზარდა.[17] გარდა ამისა, აშშ-მა იმ კუთხითაც მიაღწია წარმატებას, რომ მან შეძლო დიდი პოლიტიკური დატვირთვის მქონე ნავთობსადენების მისეული გეგმების განხორციელება. ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის (BTC) და ბაქო-თბილისი-ერზრუმის (BTE) ნავთობისა და გაზსადენების ექსპლუატაცია 2000-იანი წლების შუა პერიოდში დაიწყო. ამ გზით მოსკოვის სატრანსპორტო მონოპოლია მოიშალა, ირანი (ისევე როგორც სომხეთი) თამაშგარე მდგომარეობაში აღმოჩნდა, აზერბაიჯანი და საქართველო კი, რომელთა ტერიტორიებზეც ეს ნავთობსადენები გადის, აშშ-ს უფრო მჭიდროდ დაუკავშირდა.

აშშ-ის სამხრეთ კავკასიაში წარმოებული პოლიტიკის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს ნაწილს სამხედრო სფეროში გაწეული დახმარება და სამხედრო თანამშრომლობა წარმოადგენს. სომხეთი, აზერბაიჯანთან კონფლიქტისა და თურქეთთან არსებული რთული ურთიერთობის გამო, თავისი უსაფრთხოების გარანტად ძირითადად რუსეთთან დამყარებულ ალიანსს ხედავს. მიუხედავად ამისა, ის ნატოსთანაც თანამშრომლობს და აზერბაიჯანისა და საქართველოს მსგავსად, ნატოს პროგრამის პარტნიორობა მშვიდობისთვის წევრია. ნატოში სომხეთისთვის ინდივიდუალური პარტნიორობის სამოქმედო გეგმაც კი არსებობს (Individual Partnership Action Plan (I-PAP)), რაც წევრობის შემდეგ, პარტნიორობის უმაღლესი ხარისხის ფორმაა. საქართველო რუსეთთან 2008 წლის აგვისტოს ომამდე წევრობის სამოქმედო გეგმის (Membership Action Plan (MAP)) მიღებასაც კი ელოდებოდა, რაც ამ ქვეყნის ნატოს წევრობას დააჩქარებდა და რაც ბუშის ადმინისტრაციას ასე ძალიან უნდოდა.[18] მაგრამ ხუთდღიანი ომის შემდეგ საქართველოს წევრობა დღის წესრიგში აღარ იდგა.

გარდა ამისა, აშშ-მა იმასაც მიაღწია, რომ 2001 წლის 11 სექტემბრის შემდეგ სამივე ეს ქვეყანა „ტერორის წინააღმდეგ ბრძოლაში“ ჩაბმულიყო. ამ ქვეყნებმა თავიანთი საჰაერო ზონები აშშ-ს და მის მოკავშირეებს გაუხსნეს. შემდეგ საქართველომ და აზერბაიჯანმა მზაობა განაცხადეს, სამხედრო ჯარები გაეგზავნათ ერაყსა და ავღანეთში. დიდი ხნის ყოყმანის შემდეგ სომხეთმაც სულ ცოტა 46 ექიმი და განაღმვის სპეციალისტი გაუშვა ერაყში. აზერბაიჯანი პირველი მუსლიმური სახელმწიფოა, რომელმაც ჯარები წარგზავნა ერაყში, მაშინ როცა საქართველოს მიერ გაგზავნილი 2000 ჯარისკაცი გარკვეული პერიოდის განმავლობაში საერთაშორისო კოალიციის სიდიდით მესამე სამხედრო კონტინგენტი იყო.[19] ვაშინგტონმა და ბაქომ მრავალგზის განაცხადეს, რომ აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე არსებულ სარადარო დანადგარებზე ერთობლივ მუშაობას ეწეოდნენ. გარდა ამისა, აშშ მონაწილეობდა კასპიის ზღვის აზერბაიჯანის კუთვნილი წიაღისეული მარაგების უსაფრთხოების საქმეში, Caspian Guard Initiative-ის ფარგლებში. აშშ-მა ბაქოს თავდაპირველად ხუთი საპატრულო კატარღა გამოუყო.[20] კლინტონისა და ბუშის მმართველობის დროს აშშ ამ რეგიონის ქვეყნებს სამხედრო დახმარებასაც უწევდა, რასაც თან ახლდა სამუშაო ვიზიტები და გაცვლითი პროგრამები. ასეთი სახის მატერიალური სახსრებითა და ტრენინგებით აშშ ყველაზე მეტად საქართველოს ანებივრებდა.

ობამას პერიოდში აშშ-ის მიერ სამხრეთ კავკასიაში გატარებული პოლიტიკა

2009 წლის იანვარში ბარაკ ობამას პრეზიდენტობის დაწყების დროისთვის აშშ-ს სამხრეთ კავკასიაში პოლიტიკური, ეკონომიკური, სამხედრო თუ დიპლომატიური თვალსაზრისით უკვე მყარად ჰქონდა ფეხი მოკიდებული. მართალია, წინა პლანზე ისევ რუსეთი იდგა და ამ რეგიონში არც ირანის გავლენა იყო უმნიშვნელო, მაგრამ ეს ფაქტორები ძლიერ შეზღუდული იყო. საქართველო ვაშინგტონის განუხრელ მოკავშირედ ქცეულიყო, აზერბაიჯანს აშშ-ის მიმართ კეთილმოსურნე დამოკიდებულება ჰქონდა, და, მიუხედავად იმისა, რომ სომხეთი მჭიდროდ იყო რუსეთთან დაკავშირებული, ის ამერიკასთანაც კარგ ურთიერთობებს ინარჩუნებდა.

ამ რეგიონს უკვე გადატანილი ჰქონდა საქართველოს ხანმოკლე, ხუთდღიანი, მაგრამ ძალიან ტრავმატული ომის ეპიზოდი, რომლის დროსაც რუსეთმა აჩვენა, რომ სამხრეთ კავკასიაში საკუთარი ინტერესების დასაცავად მზად იყო იარაღისთვის მოეკიდა ხელი. აშშ-ის მთავარი მიზანი ბარაკ ობამას მმართველობის პერიოდში ავღანეთისა და ერაყის ომებიდან გამოსავლის პოვნა, უცხოეთში სამხედრო ინტერვენციების შემცირება და ევრაზიის დიდ სახელმწიფოებთან კონსტრუქციული ურთიერთობების აღდგენა იყო. განსაკუთრებით რუსეთთან დაკავშირებულ პოლიტიკაში, დიმიტრი მედვედევის პრეზიდენტობის პერიოდში, ობამას ადმინისტრაციას „ახალი სტარტის“ აღების იმედი ჰქონდა. იმის სასიგნალოდ, რომ ვაშინგტონი სერიოზულად ეკიდებოდა პოლიტიკაში ამ გადატვირთვის პროცესს, ობამას ადმინისტრაციამ 2009 წლის გაზაფხულზე მოსკოვში გაგზავნა გადაწყვეტილება იმის შესახებ, რომ უარს ამბობდა ჯორჯ ბუშის დროს დაგეგმილ პროექტზე, რომელიც აღმოსავლეთ ევროპაში ანტისარაკეტო სისტემის დამონტაჟებას ითვალისწინებდა.[21] ამ ანტისარაკეტო სისტემას რუსეთის საგარეო საქმეთა მინისტრმა, სერგეი ლავროვმა „რუსეთის წინააღმდეგ მიმართული ქმედება“ და „პოტენციური საფრთხე“ უწოდა.[22]

თეთრი სახლის განცხადებით, ეს „გადატვირთვა“ ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს საგარეო-პოლიტიკურ ინიციატივად უნდა ქცეულიყო.[23] მიზანი ნდობის ჩამოყალიბება და შეძლებისდაგვარად ფართო თანამშრომლობის აღდგენა იყო. მისი ცენტრალური ელემენტი 2010 წლის აპრილში ახალი START-ხელშეკრულების ხელმოწერა უნდა გამხდარიყო, რომლის მიხედვითაც ორივე ქვეყანას კიდევ უფრო უნდა შეემცირებინა სტრატეგიული ბირთვული სარაკეტო ქობინებისა და ბირთვულ რაკეტათა მზიდების რაოდენობა.

წინსვლა დიპლომატიური თანამშრომლობის მხრივაც არსებობდა. რუსეთი აშშ-ს ახლა უფრო აქტიურად ეხმარებოდა ატომური იარაღის გაუვრცელებლობის პოლიტიკაში ირანისა და ჩრდილოეთ კორეის ჩართვის საქმეში. ამერიკის მთავრობა ახლა უკვე უფრო ძლიერად უწყობდა რუსეთს ხელს, მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციის (WTO) გაწევრიანების მცდელობაში. ამ ორგანიზაციაში გაწევრიანება მოსკოვმა ბოლოს და ბოლოს 2011 წლის ნოემბერში შეძლო.[24] ავღანეთის მიმართ წარმოებულ პოლიტიკაშიც კი, რაც აშშ-ისთვის იქ მიმდინარე ომის გამო განსაკუთრებით მგრძნობიარე საკითხია, ამ ორი მხარის დაახლოება მოხერხდა. მართალია, მოსკოვი არ მონაწილეობდა ავღანეთში არსებულ ნატოს კოალიციაში, რომელსაც ერქვა International Security Assistance Force (ISAF),  მაგრამ რუსეთმა ამ კოალიციას ჯარების ტრანსპორტირებისთვის თავისი საჰაერო სივრცე გაუხსნა და 2010 და 2011 წლებში განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა ავღანური სამხედროებისა და პოლიციელების წვრთნებში.[25]

 „გადატვირთვის“ ამ პოლიტიკამ აშშ-სა და რუსეთს შორის კლიმატის დროებითი გაჯანსაღება გამოიწვია. თუმცა სამხრეთ კავკასიაში მათ კვლავაც ერთმანეთს დაპირისპირებული ინტერესები ჰქონდათ. ამერიკული ფინანსური დახმარება სამხრეთ კავკასიის ამ სამი სახელმწიფოსთვის ობამას პრეზიდენტობის დროს მნიშვნელოვნად შემცირდა. გამონაკლისი იყო საქართველო. ხუთდღიანი ომის შემდეგ თბილისმა Foreign Assistance Act-ის ფარგლებში ფინანსური დახმარება მიიღო, რომელმაც 2008 და 2009 წლებში ჯამში ერთ მილიარდ დოლარზე მეტი შეადგინა. 2014 წელს კი ეს დახმარება მხოლოდ 65 მილიონ დოლარს მოიცავდა.[26] სომხეთისთვის გაწეული დახმარება 2014 წელს 27,5 მილიონ დოლარამდე შემცირდა.[27] 1990-იანი წლების ბოლოს და 2000-იანი წლების დასაწყისში ეს დახმარება წელიწადში 100 მილიონ დოლარზე მეტით განისაზღვრებოდა. აზერბაიჯანმა სულ რაღაც 14 მილიონი დოლარის ოდენობის დახმარება მიიღო.[28] Millenium Challenge-პროგრამიდანაც სამხრეთ კავკასიის სახელმწიფოებს ბევრად უფრო ნაკლები სახსრები ერგოთ. მხოლოდ საქართველოს მიენიჭა დახმარების ახალი, ხუთ წელზე გათვლილი პროგრამა 140 მილიონ დოლარზე მეტის ოდენობით, იმ პირობებში, როცა ამ ქვეყანამ 2005-დან 2009 წლამდე პერიოდში თითქმის 300 მილიონი დოლარი მიიღო.

თუ აშშ, კლინტონისა და ბუშის პრეზიდენტობის დროს, სამხრეთ კავკასიის ქვეყნების ხელისუფლების არადემოკრატიული საქმიანობის კრიტიკისგან თავს იკავებდა, ობამას ადმინისტრაციამ ეს თემა, როგორც ჩანს, უფრო მნიშვნელოვნად აღიქვა. ეს განსაკუთრებით ეხება აზერბაიჯანს, რომლის ხელისუფლებაც ადამიანის უფლებებსა და პრესის თავისუფლებას წლების განმავლობაში ღიად არღვევს.[29] 2012 წელს საგარეო საქმეთა მინისტრმა ჰილარი კლინტონმა ბაქოში აზერბაიჯანის მთავრობას ადამიანის უფლებების დაცვის საქმეში წინსვლისკენ მოუწოდა.[30] ზოგმა დამკვირვებელმა შენიშნა, რომ ობამას პრეზიდენტობის პირველი პერიოდის დროს აშშ-ის დამოკიდებულება აზერბაიჯანის მიმართ ერთგვარად გაცივდა. ეს იმის ბრალიც იყო, რომ აზერბაიჯანმა აშშ-ის მიერ 2008-2010 წლებში წამოწყებულ მცდელობაზე, თურქეთსა და სომხეთს შორის ურთიერთობები გაეუმჯობესებინა, გადაჭრით უარი განაცხადა.

აშშ-მა სამხედრო და უსაფრთხოების პოლიტიკის თვალსაზრისითაც შეამცირა სამხრეთ კავკასიაში თავისი მოღვაწეობა. მაგრამ ვაშინგტონი ამ სამ სახელმწიფოსთან, განსაკუთრებით კი საქართველოსთან პარტნიორობას კვლავ განაგრძობს. აშშ ოფიციალურად საქართველოს ტერიტორიულ მთლიანობას უჭერს მხარს, მაგრამ ის მას უსაფრთხოების თვალსაზრისით ამაზე მეტ გარანტიას არ სთავაზობს.[31] აშშ მონაწილეობს ქართული არმიის სწავლებასა და წვრთნებში, მაგრამ თბილისს იარაღს პრაქტიკულად არ აწვდის. ეს ფაქტი კონგრესის რამდენიმე პროქართული წევრის, მაგალითად ჯონ მაკკეინის (John McCain) კრიტიკას იწვევს. 2011 წლის მარტში მან განაცხადა:

მე ეს არ მესმის. ბოლოს და ბოლოს რუსებს ტერიტორია ისევ უპყრიათ, რომელიც აშკარად საქართველოს ტერიტორიას წარმოადგენს. და ისინი საქართველოს ისევ ემუქრებიან. ამის მიუხედავად, ჩვენ მათ თავის დასაცავად იარაღსაც კი არ ვაწვდით. ეს გაუგებარია.[32]

ამასთან, ობამას ადმინისტრაციის გაცხადებული მიზანია საქართველოს ნატოს წევრობა. მას კონგრესიც უჭერს მხარს.[33] მაგრამ აშშ-მა ჯერჯერობით ვერ შეძლო ამ საკითხის თავის სასარგებლოდ გატანა ნატოს პარტნიორების, უპირველეს ყოვლისა საფრანგეთისა და გერმანიის წინააღმდეგ, რომლებიც ამ საკითხს დიდი სიფრთხილით ეკიდებიან. სამხრეთ კავკასიის ეს სამი სახელმწიფო, გარკვეული აზრით, ახლოსაა ნატოსთან. 2013 და 2014 წლებში საქართველოს ჯერ კიდევ 1500 ჯარისკაცისგან შემდგარი კონტინგენტი ჰყავდა ავღანეთში წარგზავნილი.[34] Caspian Guard Initiative-ის გაგრძელებაც ობამას მმართველობის დროს მოხდა.

ამერიკის მიერ სამხრეთ კავკასიაში წარმოებული ენერგეტიკული პოლიტიკაც სტაბილურობას ინარჩუნებს. მისი მიზანი იყო და რჩება ის, რომ შეიზღუდოს ევრაზიული სივრციდან წიაღისეულის გადამუშავებისა და ტრანსპორტირების რუსული მონოპოლია. ასე მაგალითად, 2011 წლის ივნისში მაშინდელმა „ევრაზიის რწმუნებულმა ენერგეტიკის დარგში“, რიჩარდ მორნინგსტარმა (Richard Morningstar), განაცხადა, რომ ამერიკა ცდილობს ნავთობისა და გაზის ახალი რესურსების ექსპლუატაციის ხელშეწყობას გლობალური ენერგომომარაგების დივერსიფიკაციის მიზნით.[35] აშშ დიდ მხარდაჭერას უცხადებდა ნაბუკოს (Nabucco) პროექტს: გაზსადენს, რომელსაც გაზის ტრანსპორტირება უნდა მოეხდინა აზერბაიჯანის ბაქოსთან მდებარე საბადოებიდან დასავლეთ ევროპაში. ამ მხარდაჭერის ოფიციალური მიზანი ის იყო, რომ ამ საქმეში ირანის მონაწილეობა გამოერიცხა.[36] 2013 წელს გაზსადენის ეს პროექტი მთლიანად შეჩერდა. ამის მაგივრად აშშ-მა ტრანს-ადრიას გაზსადენის (Trans-Adria Pipeline (TAP)) პროექტის განხორციელებაზე დაიწყო მუშაობა, რომლისთვისაც განსხვავებული მარშრუტია დაგეგმილი. იმ შემთხვევაშიც კი, თუ TAP-ი აშშ-ის ინტერესებს მთლიანად აკმაყოფილებს,[37] ამ უზარმაზარი და ძვირადღირებული პროექტების გარშემო მიმდინარე გაჭიანურებული და კომპლექსური მოლაპარაკებები და, აგრეთვე, რუსეთის მიერ TAP-ის საწინააღმდეგოდ შემოთავაზებული ალტერნატიული გზები[38] გვიჩვენებს, თუ რა რთულია ობამას მთავრობისთვის ევრაზიის კომპლექსურ გეოპოლიტიკურ და ეკონომიკურ გარემოში საკუთარი სურვილების გატანა.

ობამას ადმინისტრაციის მიერ სამხრეთ კავკასიაში წარმოებული პოლიტიკა 2009 წელს მისი პრეზიდენტობის დაწყების შემდეგ მთლიანად ემორჩილება მის მთავარ მიზანს: აშშ-ის ბუშის შემდგომი საგარეო პოლიტიკის რაციონალიზებას, პრიორიტეტების დადგენას და მხოლოდ რამდენიმე გეოგრაფიულ სფეროზე, ზონასა და თემაზე კონცენტრირებას ისე, რომ ამან მსოფლიოში აშშ-ის პოზიციის შესუსტება არ გამოიწვიოს და ამგვარად, ამერიკული სუპერსახელმწიფოს მსოფლიო ინტერესები არ შეიზღუდოს. ობამას პრეზიდენტობის პერიოდში აშშ-ის ყურადღება სამხრეთ კავკასიას საგრძნობლად მოაკლდა. 2010 წლის შემდეგ აშშ უფრო ნაკლებად კატეგორიულად და ნაკლებად დომინანტურად მოქმედებს, ვიდრე 1990-იან და 2000-იან წლებში. ზოგი დამკვირვებლისა და ზოგი რესპუბლიკელი ოპოზიციონერის სავალალოდ, ვაშინგტონს ნაკლებად აინტერესებს[39] ამ რეგიონში მსხვილი კალიბრის მოწინააღმდეგეების, რუსეთისა და თურქეთის გამოთიშვა. აშშ, როგორც ჩანს, საკუთარ თავს „პრეტენდენტად“ მიიჩნევს, რომელსაც არც სურვილი და არც საჭიროება აქვს იმისა, რომ ამ რეგიონში თავის კონკურენტებს გაუსწროს, თუმცა საამისო სახსრებსა და შესაძლებლობებს ინარჩუნებს. ყოველ შემთხვევაში, აშშ-ის ობამას მთავრობას სამხრეთ კავკასია არ მიუტოვებია. ფინანსური დახმარების, სტრატეგიული და უსაფრთხოების პოლიტიკური ურთიერთობის თვალსაზრისით, ისევე როგორც ენერგეტიკული პოლიტიკის საკითხებში აშშ თავის ინტერესებს კვლავაც ახორციელებს. თუმცა ობამას ადმინისტრაციამ გადაწყვიტა, შეემცირებინა სამხრეთ კავკასიაში გამოყენებული სახსრების რაოდენობა და წარმოებული პოლიტიკის ინტენსივობა.

ფრანგულიდან თარგმნა საბინ გრებინგმა, ლინთალი (ელზასი)

გერმანულიდან თარგმნა გიორგი ბრეგაძემ