საზღვრებს მიღმა. კონფლიქტი და თანამშრომლობა სამხრეთ კავკასიაში

გამომცემლის წინასიტყვაობა

სამხრეთ კავკასიის რეგიონს ისტორიულად რთული და პოლიტიკურად წინააღმდეგობრივი ურთიერთკავშირები ქმნიან. იგი იმდენად მრავალფეროვანია და იმდენად მცირედ არის შესწავლილი აქ მიმდინარე პოლიტიკური, სოციალურ-ეკონომიკური, კულტურული პროცესები, რომ საკმაოდ რთული მოსახელთებელია, თუ რას მოიცავს ეს გეოგრაფიულად განმაზოგადებელი ცნება. ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდის სამხრეთ კავკასიის რეგიონული ბიურო თანმიმდევრულად ცდილობს ამ საინფორ­მაციო და ანალიტიკური სიცარიელის შევსებას როგორც ადგილობრივი საზოგადოებების განვითარების, ისე მათთვის გლობალურ სივრცეში ადგილის დამკვიდრების ხელშეწყობის მიზნით.

სწორედ ამისთვის, 2003-2014 წლებში ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდის სამხრეთ კავკასიის რეგიონული ბიურო ახორციელებდა ადგილობრივ სასტიპენდიო პროგრამას სოციალურ მეცნიერებათა სფეროში ჩაბმული აზერბაიჯანელი, ქართველი და სომეხი ახალგაზრდა მეცნიერებისთვის. ამ პროგრამის მიზანი იყო სამხრეთ კავკასიის ქვეყნებში უახლეს სოციალურ და პოლიტიკურ გარდაქმნებსა და საზოგადოებრივი ცხოვრების დინამიკაზე სიღრმისეული დაკვირვების საფუძველზე ცოდნის შექმნა; ეს კი ერთი მხრივ – რეგიონს გარესამყაროსთვის უფრო გასაგებს გახდიდა და მეორე მხრივ – გააძლიერებდა აქ აღმოცენებულ სოციალურ თუ პოლიტიკურ ინიციატივებს, რაც უთუოდ სასარგებლო იქნება დემოკრატიული პოლიტიკური კულტუ­რის განვითარებისათვის.

სასტიპენდიო პროგრამის ათწლიანი ისტორიის განმავლობაში, ფონდის მხარდაჭერით ას თოთხმეტმა ახალგაზრდა მეცნიერმა აზერბაიჯანიდან, სომხეთიდან და საქართველოდან ჩაატარა ინტერდისციპლინარული და საზოგადოებრივ საჭიროებებზე მიმართული ემპირიული კვლევები უახლესი ისტორიის, სოციოლოგიის და ურბანისტიკის სფეროებში, რომელთა საფუძველზე აკადემიური ხარისხის 74 სტატია გამოქვეყნდა. მოგვიანებით, პროგრამის ყოფილმა სტიპენდიატებმა ფონდთან თანამშრომლობით ასევე მოამზადეს 5 აკადემიური ნაშრომი გენდერის კვლევათა, ფემინიზმის ისტორიის, სამხრეთ კავკასიის უახლესი ისტორიის, საბჭოთა წარსულის გააზრების და კონფლიქტების ტრანსფორმაციის საკითხებზე. ამგვარად, მრავალწლიანი თანამშრომლობის შედეგად შეიქმნა ფონდის პარტნიორთა და ექსპერტ–კონ­სულტანტთა ქსელი, რომელიც კავკასიის საკითხებზე მომუშავე ყოფილ სტიპენდიატებს და სასტიპენდიო პროგრამაში მოწვეულ სპეციალისტებს აერთიანებს.

ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდის სამხრეთ კავკასიის რეგიონული ბიუროს მცდელობა, წვლილი შეიტანოს რეგიონის და მისი ქვეყნების კულტურული იდენტობების, პოლი­ტიკის, სოციალური და ეკონომიკური ცვლილებების შესახებ ცოდნის დაგროვებასა და გავრცელებაში, არ შეჩერებულა მხოლოდ სასტიპენდიო პროგრამის ფარგლებში გამოცემულ კვლევებზე: კრებულში – "სამხრეთ კავკასია გზაჯვარედინზე; რთული რეალობა და დიდი მოლოდინები" (2014) – შევეცადეთ, სამხრეთ კავკასია მსოფლიო რუკაზე მოგვენიშნა და გაგვერკვია, არსებობდა თუ არა ერთიანი რეგიონი. წინამდე- ბარე გამოცემაც ასეთივე მცდელობაა, ამჯერად – გარედან მომართული მზერით. "საზღვრებს მიღმა: კონფლიქტი და თანამშრომლობა სამხრეთ კავკასიაში" (Grenzland. Konflikt und Kooperation im Südkaukasus) 2015 წელს გერმანულ ენაზე გამოსცა გერმანულმა ინტერდისციპლინურმა აკადემიურმა ჟურნალმა Osteuropa (7-10/2015) და იგი ოცდათექვსმეტ სტატიას აერთიანებს. კრებული, რომელსაც თამამად შეიძლება ვუწოდოთ სამხრეთ კავკასიური აკადემიური ანთოლოგია, კონცეპტუალური გაგრძელებაა ამავე ჟურნალის მიერ 2007 წელს გამოცემული სპეციალური ნომრისა "ევროპა ევროპის მიღმა: გარე საზღვრები, შიდა ზღუდეები" (The Europe beyond Europe: Outer Borders, Inner Limits). მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენ მიერ ინიცირებული გერმანულენოვანი კრებული თავდაპირველად ევროპულ აუდიტორიაზე იყო გათვლილი, სამხრეთ კავკასიის შესახებ დაგროვილი ანალიტიკური მასალის აქტუალობიდან გამომდინარე, გადავწყვიტეთ, რომ ის ქართველი მკითხველისთვისაც ხელმისაწვდომი გაგვეხადა. ჩვენ ასევე გვწამს, რომ აკადემიური ტექსტების ქართულად თარგმნით ასევე წვლილი შეგვაქვს თანამედროვე ქართული სამეცნიერო ენისა და სტანდარტების დახვეწაში. ამ მიზნით გერმანულად დაბეჭდილი ოცდათქევსმეტი სტატიიდან ითარგმნა თხუთმეტი და დაინტერესებულ მკითხველს მათ ამ გამოცემის სახით ვთავაზობთ. სწორედ აკადემიური დიალოგის აუცილებლობა გახდა ამ ანალიტიკური ანთოლოგიის ნაწილის ქართულად თარგმნის საფუძველიც, რომელიც ჟურნალმა Osteuropa ("აღმოსავლეთ ევროპა"), ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდის სამხრეთ კავკასიის რეგიონულ ბიუროსთან თანამშრომლობით გამოსცა. ამ პროექტმა გააერთიანა სამხრეთ კავკა- სიის კვლევით დაკავებული ევროპელი და კავკასიელი სპეციალისტები, მათ შორის – ფონდის სასტიპენდიო პროგრამის მონაწილეები და პარტნიორები, სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლები და ინტელექტუალები, რათა სოციოლოგიის, ანთროპოლოგიის, ისტორიის, ეკონომიკის, პოლიტიკის, კულტურის პერსპექტივებიდან გამომდინარე ეპასუხათ კითხვებზე, თუ საით მიდის რეგიონის ქვეყნების და მთლიანად რეგიონის განვითარება. დამოუკიდებლობის მოპოვებიდან 25 წლის განმავლობაში სამხრეთ კავკასია ჯერ არასდროს ყოფილა ისეთი დანაწევრებული, როგორიც ახლაა შიდა პოლიტიკური ტრანზიციისა და განსხვავებული საგარეო პოლიტიკური პროექტების გამო.

ნინო ლეჟავა

ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდის

სამხრეთ კავკასიის რეგიონული ბიუროს დირექტორი