ექვსი უკრაინული სცენარი

სტატიაში გამოთქმული მოსაზრებები ეკუთვნის ავტორს, და შესაძლოა არ გამოხატავდეს ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდის სამხრეთ კავკასიის რეგიონული ბიუროს პოზიციებს.

უკრაინის ევროპეიზაცია, ანუ მის მიერ ევროპული სტანდარტების დანერგვა, გარდაუვალია - საკითხავი მხოლოდ ის დარჩა ეს როდის და როგორ მოხდება. უკრაინის ძველი პოლიტიკურ-ეკონომიკური კლასი, რომელსაც დღეს სათავეში პრეზიდენტი პოროშენკო უდგას, ისევ იმ სათავისოდ მოწყობილ კლეპტოკრატიულ სისტემას, რენტის ძიებას, ცენტრალიზებულ კონტროლსა და არაფორმალურ აღებ-მიცემობას იცავს, რომელიც 1991 წელს საბჭოთა გავშირის დაშლის შემდეგ გაჩნდა. მიუხედავად ამისა, 2013-14 წლების "ღირსების რევოლუციის" შედეგად, ავადსახსენებელ ოლიგარქებსა და მათ აგენტებს პარლამენტსა და მთავრობაში უფრო და უფრო მძლავრ რეფორმისტულ კოალიციასთან უწევთ გამკლავება. ამ კოალიციაში შედის გამჭრიახი სამოქალაქო საზოგადოება, რომელიც საკანონმდებლო და აღმასრულებელ ხელისუფლებას ყურადღებით ადევნებს თვალს,  არაერთი პროცესებში ღრმად ჩართული ევროპელი და ჩრდილო-ამერიკელი მრჩეველი თუ ემისარი კიევში, ასევე რამდენიმე აქტიური საერთაშორისო სადამხმარებლო ორგანიზაციაც, რომელიც დედაქალაქის გარეთ უფრო და უფრო მეტ განვითარებაზე ორიენტირებულ პროექტს ახორციელებს, ბრძოლაში გამოცდილი მედია, რომელიც კორუფციულ სქემებს კვალდაკვალ იძიებს და უკრაინელ ემიგრანტთა საერთაშორისო ქსელი, რომელიც რეფორმატორებს სხვადასხვა სახის მნიშვნელოვან დახმარებას უწევს.

ახალ-ახალი დაბრკოლებებისა და გზის სიმრუდის მიუხედავად, ეს მოტივირებული, კოორდინირებული და მობილიზებული ალიანსი იმის გარანტიას ქმნის, რომ უკრაინაში რეფორმები და ასოცირების ხელშეკრულება, ადრე თუ გვიან, აუცილებლად შესრულდება. მოვლენების ასეთი განვითარება შეიძლება ყირიმისა და დონბასის პრობლემების მოგვარების გზაც კი გახდეს, რადგან ამ შემთხვევაში რუსეთის მიერ კონტროლირებულ რეგიონებში მაცხოვრებელმა მოსახლეობამ შესაძლოა მათი მიწის კიევისითვის დაბრუნება მოითხოვოს რათა ევროპეიზაციის მიერ მოტანილი სარგებელი მასაც ერგოს. საბოლოოდ, უკრაინა ერთიანი, ინვესტიციების მომხვეჭი, ტურისტებისთვის მიმზიდველი, დეცენტრალიზებული, დინამიური საბაზრო ეკონომიკის მქონე ევროკავშირის წევრობის კანდიდატი სახელმწიფო გახდება. თუმცა რეალურია კი ასეთი სცენარი?

მიუხედავად იმისა, რომ ეს საკითხები დასავლურ მედიასა და საექსპერტო წრეებში ცენტრალურ ადგილს იკავებენ, უკრაინის მომავალთან დაკავშირებული მთავარი კითხვის ნიშანი მის საშინაო პოლიტიკას, ეკონომიკურ ტრანსფორმაციასა და სოციალურ სტაბილურობას არ ეხება. მომავალი წლების განმავლობაში ეკონომიკური განვითარებისა და სახელმწიფოებრიობის გაძლიერების გზაზე უკრაინის მთავარი სტრატეგიული დაბრკოლება რუსეთის ჰიბრიდული ომისგან თავის დაცვა და მასთან დაკავშირებულ მრავალფეროვან საფრთხეებთან ეფექტურად გამკლავება იქნება. ამ საფრთხეებს შორის უმთავრესი მოსკოვის მხრიდან კიდევ უფრო მასობრივი სამხედრო ინტერვენციაა. რა თქმა უნდა კრემლის არა-სამხედრო აგრესიაც (პროპაგანდა, კიბერ შეტევები, დაზვერვა, საბოტაჟი, სანქციები და ასე შემდეგ) უკრაინას გეოპოლიტიკურად და პოლიტიკურად მნიშვნელოვან ზიანს აყენებს - და ეს დასავლეთში ხშირად ყურადღების მიღმა რჩება ხოლმე. მაგრამ, საბოლოო ჯამში, უკრაინისა და მისი მოკავშირეების მთავარი ამოცანა ქვეყნის სამხედრო თავდაცვისუნარიანობის გაუმჯობესებაა.

მაგალითისთვის ქერჩის სრუტის საკითხი გამოდგება. შესაძლოა მოსკოვმა, ზღვის რელიეფისა და მეტეოროლოგიური კონდიციების გამო, იქ რუსეთსა და ყირიმს შორის სახმელეთო ხიდის აგება ვერ შეძლოს. სავარაუდოა, რომ ასეთ შემთხვევაში კრემლი დონეცის აუზიდან ყირიმის ნახევარკუნძულამდე სახმელეთო კორიდორის შექმნას შეეცდება. საფიქრებელია, რომ რადგან ყირიმის პროექტი პუტინის რეჟიმის სტაბილურობისთვის ასეთი მნიშვნელოვანია, კრემლი უკრაინის ტერიტორიაზე კიდევ ერთ სამხედრო იერიშს მიიტანს  თუ ეს მისი წარმატებისთვის საჭიროდ ჩათვალა, ეს აზოვის ზღვის სანაპიროზე, ევროპის ყველაზე დიდი ატომური ელექტროსადგურის მახლობლად რუსეთ-უკრაინის დიდ და ხანგრძლივ ომს გამოიწვევს. ყველაზე უარეს შემთხვევაში, მოვლენების ასეთი განვითარება არა მხოლოდ უკრაინის ისედაც გაუფასურებული ეროვნული ვალუტის ვარდნასა და შედეგად მისი სახელმწიფოებრიობის კოლაფსს, გაღარიბებული მოსახლეობის კიდევ უფრო გაღარიბებას, ფინანსური კაპიტალისა და ინვესტორების დაფრთხობას გამოიწვევს, არამედ დასავლეთისკენ მიმართულ დიდ უკრაინულ საემიგრაციო ტალღასაც შექმნის. მილიონობით დევნილის სვლა პოლონეთის, სლოვაკეთის, უნგრეთისა და რუმინეთისაკენ, რუსეთ-უკრაინის ომის სხვა შედეგებთან ერთად, ევროკავშირისა და ნატოს აღმოსავლეთ-ევროპელი წევრების უსაფრთხოებას მნიშვნელოვან პრობლემებს შეუქმნის. ევროკავშირი, ნატო და სხვა მსგავსი საერთაშორისო ორგანიზაციები მხოლოდ ნაწილობრივ თუ გაუმკლავდებიან იმ კრიზისს რომელსაც მოვლენათა ასეთი ჯაჭვი შექმნის. 

ამ ფონზე, მომავალი 5-15 წლის მანძილზე უკრაინის (და ნაწილობრივ მოლდოვისა და საქართველოს)  უსაფრთხოების გამტკიცების ექვსი შესაძლო სცენარი, შესაძლებლობა და სტრატეგია ქვემოთ მოკლედ მიმოვიხილე იმ შემთხვევაში თუ რუსეთის ამჟამინდელი რეჟიმი არსებობას განაგრძობს. ამ სცენართა შორისაა: (1) კიევის, კიშინოვისა და თბილისის იმ ბუნდოვან, გეოპოლიტიკურ "ნაცრისფერ ზონაში" დარჩენა, რომელშიც ისინი დღეს იმყოფებიან, (2) დასავლეთსა და რუსეთს შორის შეთანხმების შედეგად საქართველოსა და უკრაინის ნეიტრალიტეტის გამოცხადება, (3) უკრაინის, მოლდოვისა და საქართველოს ევროკავშირში გაწევრიანება, (4) უკრაინისა და საქართველოს ნატოში გაწევრიანება, (5) უკრაინისა და საქართველოს ნატოს მთავარ არაწევრ მოკავშირედ აღიარება და (6)  ნატოს წევრი ყოფილი საბჭოთა სახელმწიფოებისა და უკრაინის, მოლდოვისა და საქართველოსგან შემდგარი (შესაძლოა აზერბაიჯანისაც) ინტერმარიუმის შექმნა. უკრაინის გეოპოლიტიკური პოზიციის განვითარების ამ ექვსი სცენარიდან ყველას განხორციელების თავისი შანსი აქვს - ზოგიერთს სხვებზე მეტი ან ნაკლები - ექვსივე განსხვავებულ მიდგომას საჭიროებს და თითოეულს უკრაინისა და სხვებისთვის სხვადასხვა შედეგის მოტანა შეუძლია.

1. უკრაინა (საქართველოსა და მოლდოვასთან ერთად) ამჟამინდელ ბუნდოვან, "ნაცრისფერ ზონაში" რჩება და დასავლეთისგან ნაწილობრივი დახმარების მიღებას აგრძელებს.

მომავალ წლებში უკრაინის, მოლდოვისა და საქართველოს დღევანდელი საერთაშორისო მდგომარეობის გახანგრძლივება ყველაზე მოსალოდნელი სცენარია. მოვლენების ასეთი განვითარების რამდენიმე სხვადასხვა ვერსიის წარმოდგენაც შესაძლებელია, თუმცა ყველა მათგანი ამ სამ ქვეყანას იმ გეოპოლიტიკურ პოზიციაში დატოვებს რომელშიც ისინი დღეს იმყოფებიან და მათ საერთაშორისო კავშირებს თუ მათ უქონლობას უცვლელად გაახანგრძლივებს. ბევრი თვლის, რომ ამ ქვე-ვერსიების განხილვა და მდგომარეობის ნელნელა, ნაბიჯ-ნაბიჯ გამოსწორებაზე საუბარი ერთადერთი პრაგმატული მიდგომაა და რომ პოლიტიკურად მხოლოდ ასეთ დამოკიდებულებას აქვს წარმატების შანსი. თუმცა უკრაინის, მოლდოვისა და საქართველოსთვის ასეთი მიდგომა მათ იმ მდომარეობაში დატოვებას ნიშნავს, რომელშიც ისინი 1991 წლიდან იმყოფებიან და მსგავს სცენარს მხოლოდ იმ სიტუაციის კვლავწარმოება შეუძლია, რომელმაც ევროპა 2014 წლის კრიზისთან მიიყვანა. დახმარება განვითარების მიზნით, სხვადასხვა კოოპერაციული პროექტებითა და გარკვეული რაოდენობის შეიარაღების მიწოდებით უკრაინის, მოლდოვისა და საქართველოსთვის ნაწილობრივი მხარდაჭერა შეიძლება მათი საერთაშორისო  პოზიციების ფუნდამენტური  პრობლემების მოგვარებაზე ფიქრისგან თავის არიდების საშუალებაც კი იყოს.

"ნაცრისფერი ზონის" გაუმჯობესებაზე ფიქრმა შესაძლოა უკრაინელებს, მოლდოველებსა და ქართველებს, ისევე როგორც მათ დასავლელ მოკავშირეებს, ის ფუნდამენტური ფაქტი გადაავიწყოს, რომ აღმოსავლეთ ევროპის გულში გეოპოლიტიკური ღიობია შემორჩენილი და ამით იმ მყიფე უსაფრთხოების სისტემის ხელუხლებლად დატოვებას შეუწყოს ხელი, რომელიც ადრე თუ გვიან აუცილებლად ან ჩანაცვლდება, ანაც ჩამოიშლება. ის აზრი, რომ საქართველოსა და უკრაინას თავისი რესურსებითა და სხვების დახმარებით ისე მოძლიერება შეუძლიათ, რომ, ყველაზე უარეს შემთხვევაში რუსეთის სრულმაშტაბიან შეტევას - თავისი საჰაერო ძალით, სარაკეტო სისტემებითა და მძიმე ნაღმებით - სხვების ჩარევის გარეშე წარმატებით დაუპირისპირდნენ ორივე ქვეყანაში პოპულარულია. დროა ეს აზრი იმად მივიღოთ რაც ის სინამდვიელშია - ცარიელი ოცნება.

რუსეთს შეიძლება სულაც არ ჰქონდეს იმის სამხედრო, პოლიტიკური და ეკონომიკური რესურსი, რომ უკრაინის დიდი ნაწილის ან თუნდაც მისი დამატებითი რეგიონების პირდაპირი ანექსია შეეძლოს. თუმცა, ისიც ცხადია, რომ შეუძლებელია უკრაინის იმგვარი ტრანსფორმაცია მოხერხდეს (რომ არაფერი ვთქვათ საქართველოზე) რომ მან რუსეთის მხრიდან ისეთი შერეული საჰაერო, სახმელეთო და საზღვაო შეტევის მოგერიება შეძლოს, რომელიც მიზნად არა უკრაინის ტერიტორიის გაკონტროლებას, არამედ უკრაინული სახელმწიფოს დამხობას დაისახავს. მიუხედავად აღმოსავლეთ ევროპის ამ ფუნდამენტური გეოპოლიტიკური სისუსტის არსებობისა, როგორც ჩანს მისი მოგვარებისთვის საკმარისი პოლიტიკური ნება თუ წარმოსახვის უნარი დღესდღეისობით არ მოიძებნება. იმის გათვალისწინებით რაც 2014 წელს მოხდა, აუცილებელია გვახსოვდეს მაინც იმ რისკების არსებობის შესახებ, რაც დღევანდელ განლაგებას ახასიათებს და რომ ასეთი მდგომარეობის შენარჩუნება იმ სცენარის გაგრძელებას ნიშნავს, რომელმაც დღევანდელ კრიზისამდე მიგვიყვანა. 

2. რუსეთსა და დასავლეთს შორის დადებული დიდი გარიგების პირობების თანახმად, ნავარაუდები სტაბილურობისა და მშვიდობის სანაცვლოდ უკრაინა ევროკავშირსა და ნატოში გაწევრიანებაზე უვადო უარს აცხადებს.

თუ პირველი ალტერნატივა ყველაზე მოსალოდნელი სცენარია, დასავლეთსა და რუსეთს შორის მრავლისმომცველი გარიგების შეთანხმება პოლიტიკოსთა, დიპლომატთა და რეგიონის დამკვირვებელთა შორის ყველაზე პოპულარული ალტერნატივაა - განსაკუთრებით ევროპასა და რუსეთში. პრინციპულად, რუსეთთან მყარი, ყოვლისმომცველი და სამართლიანი მრავალმხრივი სამშვიდობო შეთანხმება უკრაინას ყველაზე მეტად წაადგებოდა. თუმცა  რუსეთის დღევანდელი პოლიტიკური რეჟიმის უცვლელად დატოვების შემთხვევაში ან, როგორც მინიმუმ, მისი საერთაშორისო პოლიტიკის ძირეული ცვლილების გარეშე, ასეთი შეთანხმება ვერც უკრაინის, მოლდოვისა და საქართველოს სუვერენიტეტს განამტკიცებს და ვერც ამ ქვეყნებში მიმდინარე კონფლიქტების გადაჭრის მდგრად საშუალებებს შექმნის. უფრო სავარაუდოა, რომ მოსკოვი დასავლეთისგან ისეთ წინაპირობას მოითხოვს, რომლის მიხედვითაც უკრაინა და საქართველო სამუდამოდ დარჩებიან ევროკავშირისა და ნატოს გარეთ, ხოლო თვითონ არც ყირიმს დათმობს და არც რუსეთის სატელიტურ რეჟიმებს შეუწყვეტს დახმარებას დნესტრისპირეთში, სამხრეთ ოსეთსა და აფხაზეთში. ასეთი ასიმეტრიული გარიგება, რომელიც კიევის სურვილებს უგულვებელყოფს, დასავლეთის მხრიდან 1994 წლის ბუდაპეშტის მემორანდუმის გაბათილებად ჩაითვლება, რაც ისედაც მყიფე ბირთვული იარაღის გაუვრცელებლობის რეჟიმს კიდევ ერთ დარტყმას მიაყენებს.

ამასთან, ასეთი გარიგება იმ წარუმატებელი მცდელობების გამეორება იქნება, რომლებიც დასავლეთსა და კრემლს შორის მუდმივი ურთიერთგაგების მიღწევას ემსახურებოდნენ და ამის გზად კოლექტიურად შეთანხმებულ და მრავალმხრივ ხელმოწერილ დოკუმენტებს ისახავდნენ. 1994 წელს ამერიკას, ბრიტანეთს, უკრაინასა და რუსეთს შორის ბუდაპეშტის მემორანდუმის გაფორმებისას კრემლმა მსოფლიოს განუცხადა, რომ ის უკრაინის ტერიტორიულ მთლიანობას პატივს სცემდა. 1999 წლის ეუთოს სტამბულის დოკუმენტში, რუსეთი პირობას დებდა რომ თავის მცირე სამხედრო ქვედანაყოფს დნესტრისპირეთიდან გაიყვანდა. 2008 წლის რუსეთ-საქართველოს ომის სამშვიდობო შეთანხმებაში, რუსეთის მთავრობა სამხრეთ ოსეთისა და აფხაზეთიდან თავისი ჯარის გაყვანას დათანხმდა. 2014 წელს, ჟენევის დეკლარაციის, მინსკის პროტოკოლისა და მინსკის შეთანხმების მიხედვით, მოსკოვი საერთაშორისო საზოგადოებას დონეცის აუზის დეოკუპაციას დაპირდა. მიუხედავად იმისა რომ მათი ტექსტების შედგენაში მონაწილეობა თვითონვე მიიღო, მოსკოვს აქ ჩამოთვლილი დაპირებებიდან ერთიც კი არ შეუსრულებია. მოსკოვთან კიდევ ერთი მსგავსი შეთანხმების გაფორმება შეიძლება ასეთივე იმედგაცრუებით დასრულდეს, დასავლეთს კი ამით შესაძლოა ქართული, მოლდოვური და უკრაინული პოლიტიკური სუვერენიტეტის საჯაროდ დარღვევის გამართლება გამოუვიდეს. უკარინის შემთხვევაში ასეთ დარღვევას ბირთვული იარაღის გაუვრცელებლობის შეთანხმებისთვის მძიმე ზიანის მიყენებაც შეუძლია. ერთადერთი შეთანხმება, რომლის მიღწევა კიევსა და დასავლეთს მოსკოვთან შეუძლიათ ამჟამად რუსეთის მიერ ოკუპირებულ დონეცის აუზის ტერიტორიებს ეხება. დროთა განმავლობაში შესაძლოა კრემლი დასავლეთის მიერ რუსეთზე დაწესებული სანქციების შემცირებით დაინტერესდეს და ამისთვის აღმოსავლეთ უკრაინაში თავისი ორი მარიონეტული ერთეული - დონეცკისა და ლუგანსკის “სახალხო რესპუბლიკები” - დათმოს. ასეთ შემთხვევაში შესაძლებელია კიევი, დასავლეთი და მოსკოვი დონეცის აუზში დროებითი საერთაშორისო ადმინისტრაციის შესაქმნელად გაეროსა და/ან ეუთოს კარგად შეირაღებული სამშვიდობო მისიის განლაგებაზე შეთანხმდნენ. გარდამავალი ეტაპი კი იქამდე გაგრძელდებოდა, სანამ ოკუპირებული ტერიტორიები სრულად კიევის კონტროლს დაუბრუნდებოდნენ.

ასეთ საერთაშორისო გარდამავალ რეჟიმს, რომელსაც მხარს გაეროს ნეიტრალური სამხედროები დაუჭერდნენ, რეგიონის მშვიდობიანი განიარაღების, რეგიონში სტაბილურობის აღდგენის, დონეცის აუზში რუსეთ-უკრაინის საზღვრის გამაგრების, უკრაინის იურისდიქციით მშვიდი და მნიშვნელოვანი ადგილობრივი არჩევნების ჩატარების ხელშეწყობა შეუძლია. დროებითი საერთაშორისო ადმინისტრაცია კრემლს აღმოსავლეთ უკრაინის ღირსეულად დატოვების შანსს მისცემდა, ევროკავშირს კი არაპოპულარული სანქციების ეტაპობრივი შერბილების შესაძლებლობას. მოსკოვის მიდგომის შესაცვლელად ასეთი შედეგების მიღწევას ევროპის მხრიდან რუსეთის მიმართ უფრო მკაცრი თუ არა, თანმიმდევრული პოზიციის დაკავება მაინც სჭირდება. აღსანიშნავია ისიც, რომ გარიგება გარდამავალ რეჟიმზე დონეცის აუზში თავისთავად დასავლეთსა და რუსეთს შორის ყოვლისმომცველი შეთანხმების მიღწევას სულაც არ ნიშნავს, რადგან ის ყირიმისა და რუსეთის სხვა მარიონეტული რეჟიმების საკითხს აფხაზეთში, სამხრეთ ოსეთსა და დნესტრისპირეთში პასუხგაუცემლად ტოვებს.

3. 2008 წლის ბუქარესტის სამიტზე გაცემული წერილობითი პირობის შესაბამისად, ნატო იწყებს წევრობის სამოქმედო გეგმის (MAP) იმპლემენტაციას და საბოლოოდ წევრ სახელმწიფოებად იღებს უკრაინასა და საქართველოს.

თუ დიდი გარიგება რუსეთსა და დასავლეთს შორის დასავლელ და რუს ექსპერტთა შორის ყველაზე მისაღები გამოსავალია, კიევსა და თბილისში უკრაინისა და საქართველოს ნატოში გაწევრიანება გეოპოლიტიკური უსაფრთხოების მიღწევის ნამდვილად ყველაზე პოპულარული სცენარია (მოლდოვამ ნეიტრალიტეტი 1994 წელს გამოაცხადა).  უკრაინისა და საქართველოს მოსახლეობის მყარი უმრავლესობა დღეს ნატოში გაწევრიანებას უჭერს მხარს. გაწევრიანებას ემხრობა - თუმცა ხანდახან დიდი ენთუზიაზმის გამოხატვის გარეშე - ამ ორი ქვეყნის პოლიტიკური და ინტელექტუალური კლასის უდიდესი უმრავლესობაც. უკრაინასა და საქართველოს ნატოში გაწევრიანების სურვილი ოფიციალურად ჯერ კიდევ 2008 წელს ჰქონდათ გამოცხადებული. მიუხედავად იმისა, რომ მათმა გაწევრიანების მცდელობამ უარი მიიღო, ნატომ ბუქარესტის სამიტის დეკლარაციაში პირობა დადო, რომ ეს ორი პოსტ-საბჭოთა აპლიკანტი ალიანსის წევრები აუცილებლად გახდებიან - თუმცა არ უთქვამს ეს როდის და როგორ მოხდება.

უკრაინისა და საქართველოსთვის ამ პოპულარული სცენარის მთავარი პრობლემაა ისაა, რომ ნატო ზე-ეროვნული ერთეული არ არის. ამიტომ ახალი წევრების მიღებასთან დაკავშირებულ გადაწყვეტილებებს თავისთავად ნატოს ბიუროკრატია არ იღებს. გაწევრიანებას უკლებლივ ყველა ჩრდილოატლანტიკური საბჭოს წევრი ქვეყნის თანხმობა სჭირდება. საქართველოსა და უკრაინის გაწევრიანებას აღმოსავლეთ ევროპისა და ჩრდილოეთ ამერიკის პოლიტიკური ელიტებისგან აუცილებლად მნიშვნელოვანი მხარდაჭერა ექნება. თუმცა, რადგან ვეტოს დადების უფლება ყველა წევრ ქვეყანას აქვს, კონსენსუსის წესით თანხმობის მიღების შანსი მცირეა. დიდი ალბათობით, რამდენიმე დასავლეთ ევროპული სახელმწიფო და იქნებ ნატოს სხვა წევრებიც, ნატოს გაფართოებას იქამდე შეეწინააღმდეგებიან, სანამ კიევსა და თბილისს მოსკოვთან ტერიტორიული უთანხმოება ექნებათ.

რამდენად უცნაურიც არ უნდა იყოს, უკრაინა და საქართველო ნატოში ალბათ მაშინ შევლენ, როცა ეს მათ ისე მწვავედ აღარ დასჭირდებათ როგორც დღეს - ანუ მაშინ, როცა რუსეთთან კონფლიქტის მოგვარებას შეძლებენ. მიუხედავად ამისა, ყველა თუ არა ბევრი უკრაინელი და ქართველი ექსპერტი უსაფრთხოების საკითხებში თავის საშინაო კოლეგებსა და პარტნიორებს დასავლეთში მოუწოდებენ, რომ ნატოში გაწევრიანებისთვის უფრო უკეთ და უფრო ინტენსიურად მოემზადონ. სამწუხაროდ, ეს მცდელობები არა მხოლოდ უსარგებლო, არამედ საზიანოცაა. ისინი კონტრ-პროდუქტიულია იმდენად, რამდენადაც მათ კიევის, თბილისის და მათი დასავლელი მოკავშირეების ყურადღება იმ საშუალებებიდან გადააქვთ, რომლითაც მომავალი წლების განმავლობაში უკრაინისა და საქართველოს უსაფრთხოების გაუმჯობესება შეიძლება - ანუ მანამ, სანამ მათი ნატოს წევრობა შესაძლებელი გახდება.

4. უკრაინის, საქართველოს და მოლდოვის ევროკავშირში გაწევრიანება არის არა მხოლოდ მათი მოდერნიზაციის ხელშეწყობა, არამედ უსაფრთხოების გამტკიცების საშუალებაც

ნატოს აღმოსავლეთით გაფართოებისგან განსხვავებით, რომელსაც რუსეთთან არსებული მოუგვარებელი კონფლიქტები პოლიტიკურ წინაღობებს უქმნის, აღმოსავლეთის პარტნიორობის სამი ასოცირებული ქვეყნის ევროკავშირში გაწევრიანება ნაკლებად პოლიტიზებული საკითხია. რადგან ევროკავშირი უპირველეს ყოვლისა თავდაცვითი კოალიცია არაა, მისი გაფართოება წევრი სახელმწიფოებისთვის ნაკლებ რისკებთანაა დაკავშირებული და რუსეთთან მიმართებაშიც უფრო ადვილად მართლდება. როცა პოტენციური წევრები თავისი ეროვნული კანონმდებლობისა და საჯარო ადმინისტრაციის “ევროპეიზაციას” ბოლომდე მიიყვანენ, მოლდოვის, უკრაინისა და საქართველოს ევროკავშირში გაწევრიანებას დასავლეთ და აღმოსავლეთ-ცენტრალურ ევროპაში ბევრი მხარდამჭერი გამოუჩნდება. გავრცელებული მოსაზრებების საწინააღმდეგოდ, ამ სამი ქვეყნის გაწევრიანება არც შეუძლებელია და ეს არც მათი უსაფრთხოებისთვის  იქნება უმნიშვნელო მოვლენა. ცხადია, მათგან  ჯერჯერობით არცერთს ოფიციალური წევრობის პერსპექტივა არ აქვს და მზაობამდე სამივეს ჯერ კიდევ გრძელი გზა აქვს გასავლელი, თუმცა, ასოცირების ხელშეკრულებები, რომლებიც ამ პოსტ-საბჭოთა სახელმწიფოებთან 2014 წელს გაფორმდა, დიდი და ყოვლისმომცველი დოკუმენტებია - ისინი მომავალი წლების განმავლობაში ეტაპობრივად და მნიშვნელოვნად გააღრმავებენ მათ ურთიერთობას ევროკავშირთან. უფრო მეტიც, ასოცირების შეთანხმებები იმდენად ყოვლისმომცველია, რომ მათი სრულად შესრულება უკრაინას, მოლდოვასა და საქართველოს ევროკავშირის  ეკონომიკურ და საკანონმდებლო სივრცის დე ფაქტო წევრებად ჩამოაყალიბებს. როცა ამ უზარმაზარი შეთანხმებების იმპლემენტაცია დასრულდება, საქართველოს, უკრაინასა და მოლდოვას სრული წევრობისგან მცირე საბოლოო ნაბიჯიღა დააშორებს. ადვილად წარმოსადგენია, რომ როცა ასოცირების შეთანხმების ძირითად ნაწილებს შეასრულებენ, სამივე ქვეყანა ბრიუსელისგან კანდიდატის ოფიციალურ სტატუსს მიიღებს. ასევე სავარაუდოა, რომ ამ სამ ქვეყანასთან შემდგომი გაწევრიანების მოლაპარაკებები უფრო მოკლე იქნება, ვიდრე ეს სხვა კანდიდატ ქვეყნებთან იყო, რადგან ამ დროისთვის ბევრი სტრატეგიულად მნიშვნელოვანი შეთანხმება უკვე მიღწეული იქნება. მიუხედავად იმისა, რომ ასოცირების ხელშეკრულება აღმოსავლეთის პარტნიორობის ქვეყნებს წევრობისთვის ოფიციალურად არ ამზადებს, დე ფაქტო ის სწორედ  ამას უწყობს ხელს.

მართალია, რომ ევროკავშირი სამხედრო ალიანსი არაა და რომ ნატოსგან განსხვავებით მისი წევრობა მყარ უსაფრთხოების გარანტიებს ვერ იძლევა, თუმცა, ევროკავშირის წევრები ინსტიტუციურად ერთმანეთთან იმდენად არიან გადაჯაჭვული, რომ პოლიტიკურ მოკავშირეებადაც  ყალიბდებიან. მიუხადავად იმისა, რომ ევროკავშირი მის წევრ ქვეყნებს ერთმანეთისთვის სამხედრო მხარდაჭერის გაწევას არ ავალდებულებს, ის, თავისი უზარმაზარი ეკონომიკური ბერკეტებით, უსაფრთხოებისთვის უმნიშვნელოვანეს გარანტიებს ქმნის. ვინც  ევროკავშირის წევრ ქვეყანასთან კონფლიქტში შედის, ამით საზიანო ეკონომიკური სანქციების მიღებას რისკავს. ამიტომ, ისეთი ქვეყნებისთვის როგორიც ესტონეთი, ლატვია და ლიეტუვაა, ევროკავშირი უსაფრთხოების ისეთივე მნიშვნელოვანი გარანტორია, როგორიც ნატო. მოსკოვის სამხედრო სტრატეგები შეიძლება განიხილავდნენ კიდეც ნატოსთან გეოპოლიტიკური პოკერის თამაშს - მაგალითად, რუსებით დასახლებულ ესტონურ ქალაქ ნარვაში. მაგრამ რუსი ოლიგარქები ნამდვილად ძალიან უკმაყოფილოები დარჩებიან, თუ ევროკავშირი თავისი წევრი ქვეყნის დასაცავად ეკონომიკურ სანქციებს - მათ შორის ევროპულ ემბარგოს რუსეთიდან ნავთობის იმპორტზე  - სრულად აამოქმედებს.

ამიტომ უკრაინის, საქართველოსა და მოლდოვის ევროკავშირში გაწევრიანება მათ უსაფრთხოებას მნიშვნელოვნად გააუმჯობესებდა, და თანაც გეოპოლიტიკურად უფრო ადვილი იქნებოდა, ვიდრე ნატოს აღმოსავლეთით გაფართოება. ზოგ პოლიტიკოსს, დიპლომატსა და ექსპერტს ამ სამ ქვეყანასა და ევროკავშირში კარგად ესმით თუ რამდენად დიდი დახმარების გაწევა შეუძლია გაწევრიანებას კონფლიქტების და ამისთვის აქტიურად მუშაობენ კიდეც. თუმცა, განსაკუთრებით ღრმა და ყოვლისმომცველი ასოცირების ხელშეკრულების შესრულება იმაზე გაცილებით რთულია, ვიდრე ნატოს წევრობისთვის მომზადება. ეს ნიშნავს, რომ მიუხედავად იმისა, რომ ევროკავშირი შესვლა პოლიტიკურად უფრო მარტივია ვიდრე ნატოში გაწევრიანება, უკრაინის, მოლდოვისა და საქართველოს კანდიდატობა და წევრობა ჯერ კიდევ შორსაა. საკითხავი ის რჩება, თუ მანამდე რისი გაკეთებაა შესაძლებელი.

5. მეხუთე სცენარი უკავშირდება უკრაინისთვის ნატოს მთავარი არაწევრი მოკავშირის სტატუსის მინიჭებას და/ან უსაფრთხოების შეთანხმების გაფორმებას ამერიკის შეერთებულ შტატებთან, შესაძლო კავშირით 1994 წლის ბუდაპეშტის მემორანდუმთან

საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ, უკრაინამ მემკვიდრეობით მსოფლიოში მესამე ყველაზე დიდი ბირთვული იარაღის არსენალი მიიღო, რომელიც ბირთვულ ქობინთა რაოდენობით ჩინეთის, დიდი ბრიტანეთისა და საფრანგეთის ერთად აღებულ არსენალს აღემატებოდა. აღსანიშნავია, რომ კიევს ამ არსენალის დიდი ნაწილის გამოყენების ტექნიკური შესაძლებლობა არ გააჩნდა. თუმცა, უზარმაზარი ქობინთა კოლექცია, ისევე, როგორც მნიშვნელოვანი წარმოების ინდუსტრიული ბაზა და ტექნიკური ცოდნა უკრაინას მცირე მაგრამ ფუნქციური და საკმარისად ანგარიშგასაწევი სამხედრო ბირთვული დანაყოფის შექმნის საშუალებას მისცემდა. მაგრამ, 1990-იანი წლების დასაწყისში,  კიევმა თავისი ატომური შეიარაღების და მთელი თავისი ატომური ინდუსტრიის ბაზისა და მასალების ერთიანად დათმობა და 1968 წლის ბირთვული იარაღის გაუვრცელებლობის ხელშეკრულებაში (NPT) ბირთვული იარაღისგან თავისუფალი სახელმწიფოს სტატუსით შესვლა გადაწყვიტა. რადგან რუსეთისგან “დაკარგული” ტერიტორიების ხელახლა შემოერთების საფრთხე ადრევე იგრძნო, უკრაინის მთავრობამ გაუვრცელებლობის შეთანხმებაში შესვლის წინაპირობად სამი დეპოზიტორი ქვეყნისგან უსაფრთხოების გარანტირება მოითხოვა. უკრაინამ პოლიტიკური სუვერენეტიტისა და ტერიტორიული მთლიანობის მხარდაჭერის პირობა ამერიკის, დიდი ბრიტანეთისა და რუსეთისგან მალევე, 1994 წლის ბუდაპეშტის სამიტზე მიიღო. დოკუმენტი, რომელიც ბირთვული არსენალის დათმობის სანაცვლოდ უკრაინის საზღვრების ხელშეუხებლობისა და დამოუკიდებლობის გარანტიებს შეიცავდა ცნობილი ბუდაპეშტის მემორანდუმის სახელით გახდა.

უნდა აღინიშნოს, რომ ბუდაპეშტის მემორანდუმი კლასიკური საერთაშორისო ხელშეკრულება არაა. მიუხადავად ამისა, იმდენად რამდენადაც 2014 წლიდან მოყოლებული რუსეთი გაეროსთან მიბმული ამ ხელშეკრულებით დადებულ პირობებს უხეშად და ღიად არღვევს, ამ მოვლენებით არა მხოლოდ უკრაინის სახელმწიფოს, არამედ ბირთვული იარაღის გაუვრცელებლობის ხელშეკრულებით შექმნილი რეჟიმი ირღვევა. ამიტომ, დღეს უკრაინას შანსი აქვს 1994 წლის უსაფრთხოების გარანტიების ხელახლა გადახედვის აუცილებლობაში ვაშინგტონი და ლონდონი დაარწმუნოს, რადგან ამის გაკეთება მნიშვნელოვანია მთლიანად გაუვრეცელებლობის რეჟიმის მომავალ ფუნქციონირებისთვის. კარგად ნაცნობი თანამშრომლობის ფორმატი უსაფრთხოების დარგში ნატოს მთავარი არაწევრი მოკავშირის სტატუსია, რომელიც რამდენიმე შესაძლებლობას მოიცავს უსაფრთხოების დარგში თანამშრომლობისთვის და საერთო თავდაცვის შეთანხმების გაფორმებასაც არ გამორიცხავს ვაშინგტონსა და ასეთ მოკავშირეს შორის. 2014 წლის დეკემბერში, მთავარი არაწევრი მოკავშირის სტატუსის უკრაინისთვის მინიჭება ამერიკის კონგრესში სერიოზულად განიხილებოდა, თუმცა შეთავაზება უკანასკნელ მომენტში გაიწვიეს. 2017 წლის მარტში რადამ ამერიკას ოფიციალურად მიმართა და უკრაინისთვის მთავარი არაწევრი მოკავშირის სტატუსის მინიჭება სთხოვა. მომავალში შეიძლება ორ ან სამმხრივი უსაფრთხოების პარტნიორობის შექმნაც უკრაინას, ამერიკასა და დიდ ბრიტანეთს შორის, რომელიც იმ პირობებს დაეფუძნება, რომელიც 1994 წელს ბუდაპეშტის მემორანდუმით კიევმა ვაშინგტონისა და ლონდონისგან მიიღო.

ასეთი გამოსავალი საქართველოს, რომელსაც საბჭოთა კავშირისგან ბირთვული იარაღი არ მიუღია, მარტო ტოვებს. თანაც, უკრაინისთვის მთავარი არაწევრი მოკავშირის სტატუსის მინიჭების შანსები მცირეა. ბოლო სამი წლის მანძილზე ასეთი ნაბიჯების გადადგმა უკვე შესაძლებელი იყო, მაგრამ ვაშინგტონისა და ლონდონის მხრიდან არ გადადგმულა. (თუმცა 2016 წლის მარტში ბრიტანეთმა ხელი მოაწერა ურთიერთგაგების მემორანდუმს რომლის მიხედვითად უკრაინა და დიდი ბრიტანეთი 15-წლიან თავდაცვით პარტნიორობას აყალიბებენ.) გასაგები დაბრკოლება, რომელიც ასეთი დიდი ხელშეკრულების გაფორმებას უშლის ხელს რა თქმა უნდა ისაა, რომ ის ამერიკისა და ბრიტანეთისთვის რუსეთთან ღია კონფლიქტში შესვლის რისკს შეიცავს. მეორე მხრივ, ასეთი სცენარი დამატებით დაბრკოლებას შექმნიდა რუსეთისთვის იმ შემთხვევაში თუ ის უკრაინასა თუ საქართველოში სიტუაციის ესკალაციას შეეცდებოდა და ამიტომ შემაკავებელი ეფექტი ექნებოდა. ყველაზე მნიშვნელოვანი კი ისაა, რომ ამერიკისა და ბრიტანეთის მხრიდან უკრაინისთვის უფრო სერიოზული უსაფრთხოების გარანტიების გაცემა მსოფლიოში ზოგადად, საერთაშორისო სამართლის მიმართ რწმენას გაზრდიდა და უფრო კონკრეტულად, განაახლებდა რწმენას  ბირთვული იარაღის გაუვრცელებლობის ხელშეკრულების მიმართაც. ამ შედეგების აწონ-დაწონვისას, გამორიცხული სულაც არაა, რომ ვაშინგტონმა და ლონდონმა ერთ დღეს რისკზე წასვლა გადაწყვიტონ და ამ სცენარს მიჰყვნენ. თუ ასე მოხდა, უკრაინასა და საქართველოს თავისი საერთაშორისო კავშირების გამტკიცებისა და უსაფრთხოების გაუმჯობესების  მნიშვნელოვანი შანსი მიეცემათ.

ვაშინგტონისა და ლონდონის მხრიდან 1994 წელს გაცემული გარანტიების წერილობით დადასტურება საერთაშორისო ყურადღებას იმ კავშირისკენ მიაპყრობდა, რომელიც უკრაინის დღევანდელ მდგომარეობასა და ბირთვული იარაღის გაუვრცელებლობის რეჟიმს შორის არსებობს. ასეთი ჟესტი გაახსენებდა ყველა არაბირთვულ სახელმწიფოს მათი ინტერესების შესახებ კონფლიქტში, რომელშიც ექსპანსიონისტური ბირთვული სახელმწიფო მათნაირ არაბირთვულ სახელმწიფოს უპირისპირდება. ის კიდევ ერთხელ გაუსვამდა ხაზს დღევანდელი მდგომარეობის აბსურდულობასა და უსამართლობას: იმ სახელმწიფოს ტერიტორია, რომელმაც მსოფლიოში მესამე ყველაზე დიდი ბირთვული არსენალი ნებაყოფლობით დათმო, დღეს გაუვრცელებლობის ხელშეკრულების დამფუძნებელი სახელმწიფოს მიერაა ოკუპირებული. ამერიკისა და ბრიტანეთის მიერ უკრაინისა და საქართველოს მხარდაჭერა მსოფლიოს უჩვენებდა, რომ სამხედრო თვალსაზრისით სუსტ სახელმწიფოებს საერთაშორისო სამართალი იცავს. უკრაინის დახმარებით და 1994 წლის დაპირებების შესრულებით, ვაშინგტონი და ლონდონი მასობრივი განადგურების იარაღის მოპოვებას იმ ლიდერებსაც გადააფიქრებინებდა, ვისაც უკრაინის მაგალითის გამო, ის სამხედრო უპირატესობის მქონე აგრესიული მეზობლებისგან თავის დასაცავად სჭირდება.

6. უკრაინა, საქართველო და მოლდოვა ნატოს პოსტ-კომუნისტურ წევრებთან ერთად აღმოსავლეთ ევროპის უსაფრთხოების კოალიციას აყალიბებენ, რომელიც ომთაშორისო პერიოდის ინტერმარიუმის იდეას ეფუძნება.

კიევის, კიშინოვისა და თბილისის დღევანდელი მდგომარეობა იმ სიტუაციას ჰგავს, რომელშიც აღმოსავლეთ-ცენტრალური ევროპის ახლადშექმნილი სახელმწიფოები პირველი მსოფლიო ომის დასრულების შემდეგ აღმოჩნდნენ.  დღეს უკრაინა, საქართველო და მოლდოვა ისევე არიან გეოპოლიტიკური სივრციდან ამოვარდნილები  როგორც პოლონეთი, ჩეხოსლოვაკია, ლიტვა, ესტონეთი და ლიეტუვა ომთაშორის პერიოდში. მათ სუვერენიტეტს რევიზიონისტული, მილიტარისტული ზესახელმწიფო ემუქრება: რუსეთმა სამივე მათგანი მათში სეპარატისტული მოძრაობების წამოწყებით თუ არა, წახალისებით მაინც “შეუმდგარ სახელმწიფოებად”  აქცია. მას შემდეგ მოსკოვი დიდ დახმარებას უწევს ექვს სეპარატისტულ ფსევდო-სახელმწიფოს რომლებიც ამ მოძრაობებისგან წარმოიშვა დნესტრისპირეთში, სამხრეთ ოსეთში, აფხაზეთში, დონეცკში, ლუგანსკსა და ყირიმში, სადაც ვითომც დამოუკიდებელი მთავრობა 2014 წლის მარტში სულ ცოტა ხნით არსებობდა - მას შემდეგ რაც ნახევარკუნძული რუსეთმა დაიკავა. ირიბად, რუსეთი ასევე ჩარეულია აზერბაიჯანის დანაწევრებაშიც, სადაც მოსკოვი სომხეთთან ერთად სეპარატისტ ფსევდო-სახელმწიფოს ეხმარება აზერბაიჯანულ მთიან ყარაღში.

საქართველო, უკრაინა, აზერბაიჯანი და მოლდოვა დღეს დემოკრატიისა და ეკონომიკური განვითარების ორგანიზაციის (სუამი) წევრები არიან. ოთხი ქვეყნის ამ კოალიციაში გაერთიანება ომთაშორისო პერიოდის პროექტს წააგავს, რომელსაც ინტერმარიუმი ერქვა (ლათინურად: “მიწა ზღვებს შორის”). გერმანიის, ჰაფსბურგის, ცარისტული და ოსმალეთის იმპერიების დაშლის შემდეგ, პოლიტიკოსებს პოლონეთსა და სხვა ყოფილ კოლონიებში გაუჩნდათ იდეა შეექმნათ კავშირი ბალტიის, შავი და ადრიატიკის ზღვის მიმდებარე ტერიტორიებს შორის. ინტერმარიუმისა და სხვა მსგავსი პროექტების მთავარი მიზანი სუსტი სახელმწიფოების საერთო ალიანსით გაძლიერება იყო, რომელიც საბოლოო ჯამში აღმოსავლეთ ევროპას უფრო უსაფრთხო ბუფერულ ზონად გადააქცევდა რევიზიონისტულ გერმანიასა და რუსეთსა თუ საბჭოთა კავშირს შორის. მიუხედავად მცდელობებისა, ინტერმარიუმი არ შედგა და ვერც მეორე მსოფლიო ომის თავიდან აცილება მოხერხდა.

მისგან განსხვავებით, სუამისა და კიდევ ერთი ორგანიზაციის - “დემოკრატიული არჩევანის თანამეგობრობის” - შექმნა წარმატებით შედგა. თუმცა, ეს კოალიციები ძალიან სუსტია იმისთვის, რომ დღევანდელ ნაცრისფერ ზონაში ნატოსა და კუხოს შორის რუსეთის სამხედრო აგრესიასა თუ “აქტიურ ქმედებებს” წინააღმდეგობა გაუწიონ. უკრაინის მეზობლები დასავლეთით - პოლონეთი, სლოვაკეთი, უნგრეთი და რუმინეთი - ისევე როგორც ნატოს სხვა აღმოსავლეთ ევროპელი წევრები განსაკუთრებით უკრაინის უსაფრთხოებით არიან დაინტერესებულები, რადგან მისი კოლაფსი რუსეთის აგრესიის შედეგად უთუოდ მათზეც იმოქმედებს. ამ ქვეყნებს შორის ზოგიერთი რუსეთს ისევე მიიჩნევს საფრთხედ როგორც თვითონ უკრიანა, მოლდოვა და საქართველო. მიუხადავად ამ საერთო ინტერესებისა, ჯერჯერობით არც პოლონეთსა და არც რუმინეთს - ორ ყველაზე დიდ სახელმწიფოს უკრაინის მეზობლად - მნიშვნელოვანი ანტი-რუსული ნაბიჯი, რომელიც ნატოს ფორმატს სცილდება, არ გადაუდგამს. ინტერმარიუმის იდეას პოლონელი პოლიტიკოსები ახსნებენ ხოლმე - მათ შორის ამჟამინდელი პრეზიდენტი ანჯეი დუდაც - თუმცა უკანასკნელი 25 წლის მანძილზე ინტერმარიუმის ჩამოყალიბებისთვის კონკრეტული ნაბიჯები არ გადამდგარა.

ერთ-ერთი მიზეზი, რატომაც აღმოსავლეთ ევროპული უსაფრთხოების კოალიციის ჩამოყალიბება ვერ ხერხდება ის ინტერესთა კონფლიქტია, რომელიც ნატოს აღმოსავლეთ ევროპელ წევრებს გაუჩნდებათ თუ ისინი ანტი-რუსულ ნაბიჯებს გადადგამენ. ზოგჯერ ინტერმარიუმს მოიხსენიებენ როგორც საფრთხეს ნატოს ზოგადი ერთსულოვნებისთვის, ზოგჯერ კი სპეციპიურად აღმოსავლეთ ევროპულ პრობლემად. ინტერმარიუმის შექმნის შემთხვევაში ნატოს მისი წევრებისთვის მხარდაჭერის გარანტირება გაუჭირდება. მიუხედავად ამისა, უკვე არსებობს მაგალითი, როცა ნატოს აღმოსავლეთ ევროპელმა წევრა წითელი ზღვარი გადაკვეთა და მესამე, არაწევრ ძალასთან თავდაცვითი ხელშეკრულება გააფორმა (ასეთი რამ არაერთხელ გაუკეთებია ამერიკის შეერთებულ შტატებსაც). 2010 წელს, ნატოს წევრმა თურქეთმა ხელი სტრატეგიული პარტნიორობის ხელშეკრულებას მოაწერა არაწევრ აზერბაიჯანთან - ანუ ქვეყანასთან რომელიც, არაწევრობასთან ერთად, ამავდროულად რუსეთის მოკავშირე სომხეთთან კონფლიქტში იყო ჩაბმული მთიანი ყარაბაღის სეპარატისტულ ტერიტორიასთან დაკავშირებით. ამ ხელშეკრულების მეორე პუნქტი პროცედურას ქმნის იმისთვის, თუ როგორ გადაწყვეტენ თურქეთი და აზერბაიჯანი ერთმანეთის დახმარებას სამხედრო კონფლიქტის შემთხვევაში.

აღსანიშნავია, რომ თურქეთის ამჟამინდელ მთავრობას შეიძლება სულაც არ სურდეს ინტერმარიუმის წევრობა, მიუხედავად იმისა რომ ანკარასა და მოსკოვს შორის არსებობს უთანხმოება სირიასა და ქურთების საკითხზე, ისევე, როგორც ყირიმსა და მის თათარ მოსახლეობაზეც. ერდოღანისა და პუტინის ბოლოდროინდელი დაახლოების გათვალისწინებით, თურქეთი შეიძლება 2010 წელს ბაქოს მიმართ აღებული ვალდებულებების შესასრულებლადაც კი არ იყოს მზად. თუმცა, ყველაფერი ამის მიუხედავად, თურქულ-აზერბაიჯანული რატიფიცირებული პარტნიორობა მომავალში შესაძლოა ახალი აღმოსავლეთ ევროპული თანამშრომლობის მოდელად იქცეს, რომელიც ერთ მხარეს ნატოს წევრ ქვეყნებს წარმოადგენს, მეორე მხარეს კი უკრაინას, საქართველოსა და მოლდოვას. ასეთი სცენარის განვითარებისთვის აუცილებელი ინტერმარიუმის იდეის ვარშავასა და ბუქარესტში გაჟღერება იქნება. დიდი ალბათობით აუცილებელი გახდება ბრიუსელის, ვაშინგტონისა და ბერლინის თანხმობა, ან შესაძლოა სულაც წახალისებაც კი. დღეს ეს კონდიციები არ არსებობს, მაგრამ თუ უკრაინას, მოლდოვასა და საქართველოს კონფლიქტი რუსეთთან გაგრძელდება ან გამწვავდება, გამორიცხული სულაც არაა, რომ ინტერმარიუმის კოალიციის ჩამოყალიბება მომავალში რეალური გახდეს.

იმედისმომცემი ამ ექვსი სცენარიდან არცერთია. პირველი, ანუ დღევანდელი ნაცრისფერი ზონის გახანგრძლივება, ყველაზე მოსალოდნელი სცენარია - თანაც დიდი უპირატესობით.  მიუხედავად ამისა, გამორიცხული არაა, რომ ის ჩიხი გამოდგეს და, ყველაზე უარეს შემთხვევაში, ათასობით უკრაინელისა და ქართველისთვის ფატალური შედეგის მომტანიც კი აღმოჩნდეს. ჯერაც გაურკვეველია, რამდენად შესაძლებელია ამ სცენარის საზღვრებში კოოპერაციით, ადაპტაციითა თუ ასოციაციით, ისეთი უსაფრთხო წესრიგის შექმნა, რომელსაც თავდაცვით კოალიციაში უკრაინის, საქართველოსა და მოლდოვის  ინსტიტუციური ინტეგრაცია მოიტანდა.  მოვლენების დანარჩენი ხუთი სცენარის მიხედვით განვითარება, პირველისგან განსხვავებით, უსაფრთხოების სისტემაში ხელმოსაჭიდ ცვლილებებს შეიტანდა და ამით აღმოსავლეთ ევროპის გეოპოლიტიკურ სტრუქტურას შეცვლიდა. ამ ალტერნატივებს უკრაინისთვის, საქართველოსა და, ნაწილობრივ, მოლდოვის სხვადასხვა ტიპის სარგებლის მოტანა შეუძლიათ. მაგრამ ეს ხუთი სცენარი ყველა მეტ ნაკლებად შორეულია და ბევრმა შესაძლოა ისინი ფანტაზიადაც კი ჩათვალოს.

როგორ გავუმკლავდეთ და - იდეალურად შემთხვევაში - გადავჭრათ ეს დილემები? პრაგმატული დაკვირვებით შესაძლოა იმ დასკვნამდე მივიდეთ, რომ მათ, ვისაც უკრაინის, საქართველოსა და მოლდოვის გადარჩენა  აღმოსავლეთ ევროპის დღევანდელი თავდაცვის სისტემების გაფართოებისა ან ახლის შექმნის გარეშე  სურთ, დიდი იმპროვიზაცია მოუწევთ. ასეთი შედეგისთვის კი უამრავი პოლიტიკური და ეკონომიკური სიგნალი ერთმანეთს უნდა დაემთხვეს, პროექტები და ინვესტიციები წარმატებით უნდა განხორციელდეს. მათ შორის შეიძლება იყოს: ევროკავშირისა და ამერიკის კონკრეტული გაფრთხილებები მოსკოვის მიმართ, უსაფრთხოების სფეროში თანამშრომლობის ეკონომიკური კოოპერაციის წინაპირობად გამოცხადება, უკრაინისა და საქართველოსთვის მაღალტექნოლოგიური იარაღის მიწოდება, მასობრივი წვრთნა უკრაინული და ქართული უშიშროების სტრუქტურებისთვის, დახმარება კიევსა და თბილისს ჰიბრიდული ომის არა-სამხედრო ასპექტებთან გამკლავებაში, დაზღვევის სისტემის შექმნა პირდაპირი უცხოური ინვესტიციებისთვის უკრაინაში, მოლდოვასა და საქართველოში, რომელიც ინვესტიციებს პოლიტიკური რისკებისგან დაიცავდა და სხვა არაერთი წამოწყება. საუკეთესო შემთხვევაში, საკმარისად ბევრი ასეთი პარალელური და ერთმანეთთან დაკავშირებული მეთოდების გამოყენებით შესაძლებელია - ახალი დიდი ხელშეკრულების გარეშეც კი - აღმოსავლეთ ევროპაში შემორჩენილი გეოპოლიტიკური ნაცრისფერი ზონის ნაკლებად ნაცრისფრად გადასხვაფერება.