ევროპის მწვანე შეთანხმება არის გრძელვადიანი გზა დაბალნახშირბადიან ეკონომიკაზე გადასვლისთვის პარიზის შეთანხმებით[1] გათვალისწინებული პირობების შესაბამისად. იგი ევროპას მოიაზრებს, როგორც პირველ ნახშირბადნეიტრალურ კონტინენტს 2050 წლისთვის. ამ მიზნის მისაღწევად, ევროკავშირი გეგმავს 2030 წლისთვის ემისიების 50%-ით შემცირებას, 1990 წელთან შედარებით[2]. ბუნებრივია, ამის მიღწევა მხოლოდ შესაბამისი სტრატეგიული დოკუმენტებისა და გადაწყვეტილებების მიღებითა და განხორციელებით იქნება შესაძლებელი. შესაბამისად, ეს სტატია განიხილავს მწვანე შეთანხმების ძირითად არსს, მის იმპლემენტაციასთან დაკავშირებულ გამოწვევებს და მის გავლენას აღმოსავლეთ პარტნიორობის მომავალზე, განსაკუთრებით საქართველოზე.
მწვანე ტრანსფორმაციის აუცილებლობაზე ლაპარაკი ჯერ კიდევ 1970-იანი წლებიდან დაიწყო. მაშინ რომის კლუბმა[3] პირველად განაცხადა დედამიწაზე არსებული რესურსების ამოწურვადობის შესახებ, რაც ხელს შეუშლიდა ადამიანთა მზარდი რაოდენობისა და, შესაბამისად, გაზრდილი მოთხოვნილებების დაკმაყოფილებას. ეს საკითხები განმტკიცდა ჯერ ბრუტლანდის ანგარიშით (1989)[4], შემდეგ აისახა ე.წ. რიოს სამ კონვენციაში, კლიმატის ცვლილების ჩარჩოკონვენციასა და, მოგვიანებით, მდგრადი განვითარების მიზნებში. მწვანე შეთანხმება ჯერ კიდევ 2007 წელს დაედო საფუძვლად ახალ ამერიკულ პაკეტს, რომელიც, სამწუხაროდ, არ აღმოჩნდა იმდენად ძლიერი, რომ 2008 წელს დამდგარი ფინანსური კრიზისი დაეძლია[5]. ამის შემდგომ იყო ცალკეული მცდელობები, რამაც ასახვა ჰპოვა პარიზის კლიმატის ცვლილების ჩარჩოკონვენციასა და ამ ახალი რეჟიმის მიერ განმტკიცებულ პოლიტიკურ დოკუმენტებში. პარიზშივე გადაწყდა, რომ მეცნიერებით დაკომპლექტებულ კლიმატის ცვლილების საერთაშორისო პანელს მოემზადებინა სპეციალური ანგარიში, სახელწოდებით IPCC-1.5 Special Report. მას უნდა აესახა ტემპერატურის 1.5-გრადუსიანი მატება მსოფლიოს ყველა რეგიონში და ის ძალისხმევა, რომლის გაღება დასჭირდებოდათ ქვეყნებს ტემპერატურის ზრდის ამ ნიშნულამდე შესანარჩუნებლად. ამ ანგარიშმა კიდევ უფრო ნათელი გახადა კლიმატის ცვლილების შემარბილებელი და საადაპტაციო მოქმედებების დაუყოვნებლივ გატარებისა და სისტემური მწვანე ტრანსფორმაციის აუცილებლობა[6]. ეს გლობალური შეთანხმება და მისგან გამომდინარე ანგარიშები დაედო საფუძვლად აშშ-სა და ევროკავშირში ერთმანეთის პარალელურად დაწყებულ საუბარს მწვანე შეთანხმებაზე[7], რომელიც, მიუხედავად ცალკეული განსხვავებებისა, მნიშვნელოვან საერთო საკითხებსაც მოიცავს და სისტემურ ტრანსფორმაციას გულისხმობს. მწვანე შეთანხმება ითვალისწინებს პოლიტიკის სამ მიმართულებას: გარემოსდაცვითს, ფისკალურსა და მრეწველობის[8]. ევროკავშირმა აღნიშნული შეთანხმება 2019 წელს სამოქმედო გეგმით განამტკიცა.
2019 წლის მწვანე შეთანხმება მოიცავს ოთხ კომპონენტს, ესენია:
- ენერგეტიკა: სუფთა, ხელმისაწვდომი და უსაფრთხო ენერგიის მიწოდება
- შენობები: შენება და განახლება ენერგოდამზოგავი ეფექტური საშუალებებით
- მობილობა: მდგრად და ჭკვიან მობილურ სისტემებზე გადასვლის დაჩქარება
- კვება: „ფერმიდან ჩანგლამდე“ სამართლიანი, ჯანსაღი და გარემოსთან თავსებადი საკვები სისტემის შექმნა[9]
ეს სისტემური ცვლილება უნდა განხორციელდეს შესაბამისი გარემოსდაცვითი და ფინანსური ინიციატივების შედეგად. კერძოდ, გარემოსდაცვითი მიმართულებისთვის, აღნიშნული გულისხმობს წარმოების მობილიზებას უფრო სუფთა და ცირკულარული ეკონომიკის გზით, ევროკავშირის კლიმატის ცვლილების წინააღმდეგ ბრძოლის გაძლიერებას 2030 წლისთვის და შემდგომ პერიოდში, ეკოსისტემებისა და ბიომრავალფეროვნების შენარჩუნებას, განახლებასა და ნულოვანი დაბინძურების მიღწევას არატოქსიკური გარემოს უზრუნველსაყოფად. ბუნებრივია, ამ მიზნების მიღწევა სათანადო ფინანსური ინსტრუმენტებისა და რესურსების გარეშე შეუძლებელია. ამისთვის, მწვანე შეთანხმება ითვალისწინებს ისეთ ფინანსურ ინიციატივებს, როგორიცაა დამატებითი ინვესტირება საჯარო და კერძო სექტორიდან, მდგრადი ინვესტირების ტაქსონომიის[10] განვითარება და სამუშაოს ინტენსიურობაზე დაფუძნებული ეკონომიკური აქტივობების ზრდა. იმისათვის, რომ ეს ეკონომიკური ტრანსფორმაცია სამართლიანი იყოს, სტრატეგია ითვალისწინებს ფონდის შექმნას, განსაკუთრებით ნახშირბადინტენსიური რეგიონებისა და სექტორებისათვის[11]. თუმცა, ბიუჯეტი, რომელიც გულისხმობს 1 ტრილიონამდე ევროს მობილიზებას მომდევნო ათი წლის განმავლობაში, ექსპერტების აზრით, ამგვარი ტრანსფორმაციის საშუალებას არ იძლევა[12].
ევროპის მწვანე შეთანხმებასთან ერთად, ევროკავშირმა შეიმუშავა კლიმატისა და ენერგეტიკის გეგმა, რომელიც გულისხმობდა პარიზის შეთანხმებით ნაკისრი ვალდებულების შესრულების უზრუნველყოფას 2030 წლისთვის. უნდა აღინიშნოს, რომ ამ გეგმას ექსპერტები არ მიიჩნევენ მნიშვნელოვანი ცვლილებების განხორციელების ძალის მქონედ, ვინაიდან მასში ინტეგრირდა მხოლოდ მანამდე სხვადასხვა დოკუმენტში გაბნეული საკითხები და გადაწყდა მათი ერთობლივი მართვა[13]. ეს გეგმა ასევე აისახა ენერგეტიკული გაერთიანების სამოქმედო დოკუმენტებში, რომლებიც, თავის მხრივ, მოიცავს ენერგეტიკულ უსაფრთხოებას, შიდა ენერგეტიკულ ბაზარს, ენერგოეფექტურობას, დეკარბონიზაციას, კვლევას, ინოვაციასა და შეჯიბრებითობას[14]. მიუხედავად იმისა, რომ 2030 წლის ევროპის კლიმატისა და ენერგეტიკის ჩარჩოშეთანხმება და ენერგეტიკული გაერთიანების მოტივაცია განსხვავებულია, სამართლებრივად ისინი თანხვედრაშია და, შესაბამისად, მნიშვნელოვანია საქართველოსთვის, როგორც ენერგეტიკული გაერთიანების წევრი ქვეყნისთვის. 2030 წლის ჩარჩოშეთანხმება ინარჩუნებს ევროკავშირის კლიმატისა და ენერგეტიკის კანონის სტრუქტურას ინდივიდუალური მიზნებით, სათბურის აირების შემცირებისთვის, განახლებადი ენერგიისა და ენერგოეფექტურობისთვის[15]. რეალურად, იგი არ ასახავს სათბურის აირების შემცირების საჭირო ოდენობას, არც ადგენს შუა პერიოდისთვის კლიმატის ნეიტრალობის საკითხს და მუდმივად განახლებად ტრაექტორიას ამ მიზნის მისაღწევად. შესაბამისად, არსებობს იმის მოლოდინი, რომ სწორედ 2019 წელს მიღებული მწვანე შეთანხმება უზრუნველყოფს ჩარჩოდოკუმენტში არსებული ხარვეზების აღმოფხვრას, კანონში კლიმატნეიტრალიტეტისა და სათბურის გაზების შემცირების კონკრეტული მიზნის ასახვით[16].
მწვანე შეთანხმება: გამოწვევები
მწვანე შეთანხმების მნიშვნელობა მდგომარეობს იმაში, რომ ის ითვალისწინებს არა ეკონომიკური ზრდის შეფერხება/შეჩერებას (Degrowth), არამედ ეკონომიკის ზრდასა და ემისიების შემცირებას შორის კავშირის გაწყვეტას (Decoupling), განახლებადი ენერგიებისა და ენერგოეფექტურობაში მზარდი ინვესტირების განხორციელების გზით[17]. მიუხედავად იმისა, რომ ევროკავშირის მწვანე შეთანხმება მისი ერთ-ერთი ყველაზე ამბიციური პროექტია და უწოდეს კიდეც „ევროპის ადამიანი მთვარეზე“, ზოგიერთი ექსპერტის აზრით, ის რამდენიმე გამოწვევის წინაშე დგას, როგორც თვითონ ევროკავშირის შიგნით, ისე მის ფარგლებს გარეთ. მწვანე შეთანხმებას აქვს როგორც სამართლებრივი, ისე ფინანსური სირთულეები[18].
ექსპერტთა ნაწილი მიიჩნევს, რომ ევროკავშირს ნახშირბადის ნეიტრალიტეტის მიღწევა მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეუძლია, თუ გარემოსდაცვით პრობლემას თავისი ტერიტორიის ფარგლებს მიღმა გადაიტანს. მაგალითად, შეთანხმების მიხედვით, ევროკავშირი გეგმავს, რომ სოფლის მეურნეობის პროდუქციის მეოთხედი 2030 წლისთვის იყოს ორგანულად მოყვანილი, 50%-ით დაიკლოს სასუქისა და პესტიციდების მოხმარებამ, დაირგოს 3 მილიარდი ხე და აღდგეს ის ეკოსისტემა, რომელიც დამამტვერიანებლების საჭირო რაოდენობას შეინარჩუნებს. თუმცა, სამწუხაროდ, იგივე მიზნები არ გვხვდება ევროკავშირის სავაჭრო ურთიერთობებში. ევროკავშირის პროდუქტების ერთი მეხუთედი ისეთი ქვეყნებიდანაა იმპორტირებული, სადაც მკაცრი გარემოსდაცვითი ზომები ნაწილობრივ ან საერთოდ არ არის შემოღებული. თანაც, გასათვალისწინებელია ისიც, რომ პარიზის შეთანხმების შესაბამისად, ნახშირბადის ემისიებს ითვლიან ეროვნული წარმოებიდან და არა იმპორტირებული მოხმარებული პროდუქციიდან, რაც ქმნის კიდეც გარემოსდაცვითი პრობლემების განვითარებად ქვეყნებში გადატანის საშიშროებას. ამიტომ, კრიტიკულად მნიშვნელოვანია ევროკავშირის მიერ მისსავე ტერიტორიაზე მიღებული სტანდარტების მაქსიმალური გავრცელება საერთაშორისო სავაჭრო ურთიერთობებზე და, ასევე, მის მიერ წარმოების გაზრდა, ხორცისა და რძის პროდუქტების მოხმარების შემცირება და სხვა[19]. სოფლის მეურნეობის სექტორში იგივე სტანდარტების გავრცელება შესაძლოა აღმოსავლეთ პარტნიორობის ქვეყნებისთვისაც მიმზიდველი აღმოჩნდეს. საქართველოს და უკრაინის მსგავსმა ქვეყნებმა შესაძლოა ისარგებლონ ორგანული და ჭკვიან ტექნოლოგიებზე დაფუძნებული სოფლის მეურნეობის დასანერგად და განსავითარებლად.
ეს მოსაზრებები და რეკომენდაციები ჯერ მცირერიცხოვანია, რადგან თვითონ მწვანე შეთანხმების დოკუმენტია ახალი და თან, მისი მიღებიდან მალევე, მსოფლიო პანდემიის წინააღმდეგ ბრძოლამ მოიცვა.
ამასთან, ევროპელი მემარცხენეები არ ეთანხმებიან მიღებულ მწვანე შეთანხმებას და მიიჩნევენ, რომ მასში გაწერილი მიზნები არ არის საკმარისი პლანეტისა და საზოგადოების დასაცავად. ისინი მოუწოდებენ ევროპას, გადაუხვიოს ნეოლიბერალური პოლიტიკიდან და გაიაზროს თავისი ისტორიული პასუხისმგებლობა კლიმატის ცვლილებით გამოწვეული შედეგების მიმართ. მწვანე შეთანხმებასთან მიმართებით, მათ ათი მოთხოვნა წამოაყენეს. ისინი, პირველ რიგში, ეხებოდა პარიზის შეთანხმებით დადგენილი ვალდებულების შესრულებას ტემპერატურის ზრდის 1.5 გრადუსამდე შენარჩუნებასთან დაკავშირებით, რაც მწვანე შეთანხმებით დადგენილი მიზნებით ვერ მიიღწევა. მათ სურდათ, რომ ემისიების შემცირება გაზრდილიყო 70%-ით 2030 წლისთვის, ხოლო ევროკავშირი ყოფილიყო ნეგატიური ნახშირბადის ბალანსით 2050 წლისთვის. ასევე ითხოვდნენ კერძო თვითმფრინავების აკრძალვას, ევროკავშირის მიწის 30%-ის „ნატურა 2000“-ში[20] შეყვანას, კლიმატის ბანკს, რომელსაც ექნებოდა ნულოვანი საპროცენტო განაკვეთი და სხვა[21].
გარდა ზემოთქმულისა, მწვანე ტრანსფორმაციისთვის ასევე გაჩნდა საშიშროება, COVID-19-ის პანდემიიდან გამომდინარე, ეკონომიკურ განვითარებას არ მიენიჭოს უპირატესობა გარემოსდაცვით მიზნებთან შედარებით. თუმცა, ევროკავშირის ინსტიტუციებიდან იყო დაპირება, რომ ეკონომიკური აღდგენის პაკეტს COVID-19-ის შემდგომ პერიოდში გარემოსდაცვითი ფოკუსი ექნება. ამასთან, ევროკომისია აცნობიერებს, რომ 2008 წლის ფინანსური კრიზისიდან გამოსვლის შემდგომი პერიოდი უკვე იქცა იმ ხელიდან გაშვებულ შესაძლებლობად, რომლის დროსაც უნდა დაწყებულიყო ეს ტრანზიცია, რაც ნაკლები ხარჯებით და ნაკლები ძალისხმევით მოხერხდებოდა. კრიზისიდან გამოსვლის ალტერნატივად ევროკომისიამ შეიმუშავა სხვადასხვა საბიუჯეტო ზომა, მათ შორის, სამართლიანი ტრანზიციის ბიუჯეტის 40 მილიარდ ევრომდე გაზრდა[22].
მწვანე შეთანხმება და აღმოსავლეთ პარტნიორობა
2020 წელს აღმოსავლეთ პარტნიორობის დადგენილი 20 მიზანი დასრულდა. ახალი დღის წესრიგით ოთხი ძირითადი მიმართულება გამოიკვეთა: უფრო ძლიერი ეკონომიკა, უკეთესი მმართველობა, მეტი ურთიერთკავშირები და უფრო ძლიერი საზოგადოება. 2020-ის შემდგომი პერიოდი მედეგობის გაზრდაზეა ორიენტირებული. გასულ წელს ევროკავშირმა აღმოსავლეთ ევროპის პარტინორობის პოლიტიკის ჩარჩო დოკუმენტი გამოაქვეყნა - „სიცოცხლისუნარიანობის გაძლიერება, აღმოსავლეთ პარტნიორობა ყველასთვის“. საბოლოო სახით, ეს მიზნები ჩამოყალიბდება აღმოსავლეთ პარტნიორობის სამიტზე, 2021 წლის მარტში. ცხადია, აღმოსავლეთ პარტნიორობის ქვეყნებს განსხვავებული ურთიერთობა აკავშირებთ ევროკავშირთან. ეს განპირობებულია ზოგიერთ ქვეყანასთან (საქართველო, მოლდოვა, უკრაინა) ასოცირების შეთანხმების და ღრმა და ყოვლისმომცველი თავისუფალი სავაჭრო სივრცის შესახებ შეთანხმების (DCFTA) არსებობით, რაც მათთვის მწვანე შეთანხმების დანერგვას სწორედ ამ კონტექსტში გამოიწვევს. თუმცა, უნდა აღინიშნოს, რომ ოფიციალური პოზიცია, მათ შორის საქართველოდან, იმაზე, თუ რა გავლენას იქონიებს მწვანე შეთანხმება რეგიონსა და ორმხრივ შეთანხმებებზე, გამოთქმული არ ყოფილა. მწვანე შეთანხმების მთავარი მიზანია ნახშირბადნეიტრალური ევროპა 2050 წლისთვის, შესაბამისად, აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნებისთვის, ყველაზე დიდი გავლენა მას სწორედ ეროვნულ გარემოსდაცვით და კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებულ პოლიტიკაზე ექნება. ასევე, იმოქმედებს მრეწველობის სტრატეგიაზე, რაც ითვალისწინებს ცირკულარულ ეკონომიკაზე გადასვლას, დაბინძურების აღმოფხვრასა და ბუნებრივი რესურსების ეფექტიან გამოყენებაზე მუშაობას. მწვანე შეთანხმების საკომუნიკაციო დოკუმენტში ნახსენებია, რომ ცირკულარული ეკონომიკის კონცეფციის ხელშეწყობა აღმოსავლეთ პარტნიორობის ქვეყნებში ელექტრონიკის, ბატარეების, შეფუთვის, ტექსტილისა და სამშენებლო მასალების მიმართულებით მოხდება. ასევე მნიშვნელოვანია ბიომრავალფეროვნების საკითხი, ევროკავშირი აცხადებს ნულოვან ტოლერანტობას არალეგალური, არარეგულირებული და არაგამჭირვალე თევზჭერისადმი, რაც ამ სფეროში საქართველოს შიდა პოლიტიკაზეც შეიძლება აისახოს. იქიდან გამომდინარე, რომ საქართველოსა და უკრაინის მიერ მიღებული სათბურის გაზების ემისიების მიზნები არ შეესაბამება ევროკავშირის ნიშნულს და ემისიების მსგავსი ოდენობით შემცირება მომავალშიც არ არის გათვალისწინებული, მწვანე შეთანხმებას განსაკუთრებული მნიშვნელობა ექნება სწორედ ამ ორი ქვეყნისთვის, ამ მიმართულებით მათი მიზნების მაქსიმალურად დასაახლოებლად და თანამშრომლობის სწორი ფორმის შესარჩევად. რაც შეეხება საგარეო ვაჭრობას, საქართველოსა და სომხეთის წილი მასში იმდენად დაბალია, რომ ამ კუთხით, მწვანე შეთანხმება არსებით გავლენას მათ სავაჭრო ურთიერთობაზე, სავარაუდოდ, არ იქონიებს.
ამასთან, იგეგმება მდგრადი თანამშრომლობის გაძლიერება მდგრადი დაფინანსების საერთაშორისო პლატფორმის საშუალებით. ხოლო ენერგიის მიმართულებით ევროკავშირი გააგრძელებს სამხრეთის გაზის კორიდორის მხარდაჭერას, რომელიც გაზს აზერბაიჯანიდან ევროკავშირს მიაწვდის. განახლდება ენერგეტიკული გაერთიანების შეთანხმება, რაც მისი წევრი ქვეყნების მდგრადი ენერგომომავლის მიღწევას უნდა ემსახურებოდეს. ევროკავშირი ასევე გამოხატავს ინვესტირების მზაობას განახლებად ენერგიებში, ენერგოეფექტურ ტექნოლოგიებსა და ნარჩენების მართვაში. შავის ზღვის მართვის ინსტრუმენტი იქნება საერთო საზღვაო დღის წესრიგი შავი ზღვისათვის.
მნიშვნელოვანი მიმართულებაა ასევე ციფრული ბაზარი და ერთიანი ციფრული ბაზრის შექმნა, რომლის ფარგლებშიც აღმოსავლეთ პარტნიორობის ქვეყნებში წახალისდება ციფრული სტარტ-აპების განვითარება[23].
როგორც ზემოთ ითქვა, 2020 წელი არის შეჯამების წელი, თუ რამდენად განხორციელდა ასოცირების შეთანხმებით ნაკისრი ვალდებულებები და რა მიზნები უნდა დაისახოს 2020-ის შემდგომი პერიოდისათვის. ამ კუთხით, განსაკუთრებით გარემოსა და ენერგეტიკასთან დაკავშირებულ საკითხებზე, უნდა აღინიშნოს, რომ მიღებულ იქნა ახალი კანონმდებლობა, მაგალითად, კანონი ბიომრავალფეროვნების შესახებ, კანონი გარემოსდაცვითი პასუხისმგებლობის შესახებ, მართვის გეგმები „ზურმუხტის ქსელის“[24] 2 ტერიტორიული ერთეულისთვის, ანგარიშები ჰაერის ხარისხის ასპექტების თაობაზე და დაცული ტერიტორიების მონიტორინგისა და მენეჯმენტის გეგმები. ამავე დროს, საქართველო მუშაობს საადაპტაციო გეგმის, ენერგეტიკისა და კლიმატის გეგმის, გრძელვადიანი დაბალემისიანი განვითარების სტრატეგიისა და კლიმატის სამოქმედო გეგმების მომზადებაზე, თუმცა, ევროკავშირის შეფასებით, ინსტიტუციური და ადამიანური რესურსების ნაკლებობა ამ პროცესებს აფერხებს. თავის მხრივ, ადგილობრივი სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლები ამ კანონებისა და ინიციატივების აღსრულებასა და პრაქტიკაში სწრაფად დანერგვას აყენებენ ეჭვქვეშ. უფრო რთული ვითარებაა ენერგეტიკის კუთხით – ენერგეტიკული გაერთიანების 2020 წლის საქართველოს ანგარიშში მხოლოდ სტატისტიკური მიმართულების შესრულება არის „გამწვანებული“. გასათვალისწინებელია ისიც, რომ ენერგოეფექტურობისა და განახლებადი ენერგიების კუთხით, საქართველოს ისედაც არ აქვს დაწესებული ამბიციური მიზნობრივი მაჩვენებლები[25].
პერსპექტივები
კითხვაზე, რისი მოტანა შეუძლია საქართველოსთვის მწვანე შეთანხმებას, პასუხი ცალსახა არ არის. საკმაოდ მნიშვნელოვანია ის, თუ რამდენად არის მზად თვითონ საქართველო ამ პროცესში პროაქტიულად ჩასართავად და სამიზნე თემების სწორად განსასაზღვრად, რადგან გარემოსდაცვით მიმართულებაში იკვეთება ეკონომიკური სარგებლის მომტანი თემები (ნარჩენების უტილიზაცია, ინოვაციური ტექნოლოგიები) და თემები, რომლებიც, პირიქით, თავდაპირველად დიდ ინვესტირებას საჭიროებს, თუმცა, გრძელვადიან პერსპექტივაში, მათაც მოაქვს ფინანსური სარგებელი დაზოგილი ჯანდაცვის ხარჯებით (მაგალითად, ჰაერის დაბინძურების აღმოფხვრის შემთხვევაში), ან ეკოსისტემების სერვისების მიღებით და სხვა. ამიტომ, ასეთ შემთხვევებში აუცილებელია, სტრატეგიულად განისაზღვროს მთავრობისა და კერძო სექტორის როლი და სახელმწიფომ იტვირთოს „გარანტორის“ ფუნქცია ფინანსურად ნაკლებმიმზიდველი გარემოსდაცვითი პროექტების განსახორციელებლად. ასოცირების ხელშეკრულების ფარგლებში, ენერგეტიკისა და გარემოს დაცვის მიმართულებით ისედაც მრავალი ვალდებულების, სტრატეგიული დოკუმენტისა თუ საკანონმდებლო აქტის მიღება და განხორციელებაა საჭირო, რაც ამჟამინდელი ინსტიტუციური მოწყობითა და ადამიანური რესურსებით საკმაოდ რთულია. ამას ემატება პოსტ-2020 წლებისთვის აღმოსავლეთ პარტნიორობის მიზნების განსაზღვრა, განვითარების გეგმებში მწვანე შეთანხმების საქართველოსთვის შესაბამისი სახით ინტეგრირება და გრძელვადიანი, ნახშირბადნეიტრალური განვითარების დასახვა, რაც შესაბამისი ენერგეტიკული სისტემის გარეშე ვერ მოხერხდება. ამიტომ მნიშვნელოვანია, განვითარების გეგმებში ყურადღება განსაკუთრებით გამახვილდეს გაზრდილ ენერგომოხმარებასა და იმ რესურსებზე, საიდანაც ეს გაზრდილი მოხმარება უნდა დაკმაყოფილდეს, თუნდაც, განახლებადი ენერგორესურსების საკითხებზე. მაგალითად, საქართველოს ელექტროსისტემის განვითარების გეგმაში, 2030 წლისთვის, ქარისა და მზის ელექტროსადგურების წილი მხოლოდ 18%-ია, თუმცა, აღსანიშნავია, რომ თბოსადგურების მნიშვნელოვანი მატება არ არის გეგმით გათვალისწინებული. მნიშვნელოვანი მიმართულებაა ასევე ბუნებრივი აირის ჩანაცვლების საკითხების განხილვა და სამომავლო სტრატეგიულ დოკუმენტებში მისი ასახვა. საქართველომ 2020 წელს მიიღო კანონი ენერგოეფექტურობის შესახებ და ასევე ვალდებულია, ენერგოგაერთიანებაში ყოველწლიურად წარადგინოს ანგარიში წლიური სამიზნე მაჩვენებლის შესახებ. 2019-2020 წლების ანგარიშის მიხედვით, 2025 წლისთვის, პირველადი ენერგიის წყაროში ენერგიის დაზოგვამ შესაძლოა შეადგინოს 13%, ხოლო ენერგიის საბოლოო მოხმარებაში – 9%. აღნიშნული მაჩვენებელი 2030 წლისთვის არის 14% პირველადი ენერგიის წყაროში და 11% საბოლოო მოხმარებაში, ბიზნესის ჩვეულებრივი განვითარების გზასთან შედარებით[26], თუმცა, რომელი წლიდან აითვლება ეს განვითარების ტრენდი, არ არის დაკონკრეტებული[27]. შედარებისთვის, ევროკავშირის განახლებული დირექტივის მიხედვით, 2030 წლისთვის, პირველადი ენერგიის წყაროში ენერგოეფექტურობის მაჩვენებელი უნდა გაიზარდოს 32.5 პროცენტით[28]. მიუხედავად ამბიციურობის კუთხით მნიშვნელოვანი განსხვავებისა, კანონი შეიძლება წინ გადადგმულ ნაბიჯად ჩაითვალოს, მისი შეუსრულებლობისთვის დაკისრებული პასუხისმგებლობის გათვალისწინებითაც[29].
მწვანე შეთანხმება საქართველოსთვის შეიძლება გულისხმობდეს სისტემურ ტრანსფორმაციას, განსაკუთრებით, გაციფრულების ახალ ეპოქაში, სადაც საჭიროა ეკონომიკური მოდელების ამ სისტემაზე გადაწყობა. აღმოსავლეთ ევროპისთვის განკუთვნილმა განახლებულმა ინსტრუმენტმა, შეიძლება უზრუნველყოს ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა, სათანადო უნარების შექმნა და ფინანსური მხარდაჭერა. ამან შესაძლოა ქვეყნის განვითარების ახალი პერსპექტივები გამოკვეთოს, რისი აუცილებლობა კოვიდ-19-ის პანდემიამაც დაგვანახა. გამოჩნდა, რომ ეკონომიკის მხოლოდ ერთი სექტორის განვითარება შეცდომაა და აუცილებელია ინვესტიციების დივერსიფიცირება ეკონომიკის უფრო მოქნილი, თვითკმარს სექტორების გასაძლიერებლად.
თუმცა, როგორც უკვე აღინიშნა, ამისათვის აუცილებელია შესაბამისი ინსტიტუციური მზაობა, კერძოდ, მეტი ინვესტირება გარემოსდაცვით მართვაში, პოლიტიკის დაგეგმვასა და აღსრულებაში, ასევე ადმინისტრირების უნარებში. აუცილებელია აგრეთვე სამოქალაქო სექტორის განსაკუთრებული აქტიურობა და საჯარო მართვაში ადამიანების მეტი ჩართულობის უზრუნველყოფა, გრძელვადიანი მდგრადი განვითარების კონკრეტული მიზნების დასახვა, რომლისთვისაც იარსებებს შესაბამისი მონიტორინგის სისტემა და შესაძლებელი იქნება მისი ტრაექტორიის მუდმივად განახლება. ეს კი, თავის მხრივ, უზრუნველყოფს მეტი მწვანე სამუშაო ადგილის შექმნას.
მწვანე შეთანხმება მხოლოდ გარემოსდაცვითი დოკუმენტი არაა, მისი იდეა არის ასევე სოციალური თანასწორობის შეძლებისდაგვარად უზრუნველყოფა, რამაც, საუკეთესო შემთხვევაში, საფუძველი უნდა ჩაუყაროს თანასწორი და ჯანსაღი საზოგადოებების ფორმირებას.
გამოყენებული ლიტერატურა
საქართველოს მთავრობა. „საქართველოს ენერგოეფექტურობის 2019-2020 წლების ეროვნული სამოქმედო გეგმა“, 2019.
საქართველოს პარლამენტი. „საქართველოს კანონი ენერგოეფექტურობის შესახებ“, 2020.
Bloomfield, Jon, and Fred Steward. “The Politics of the Green New Deal.” Political Quarterly 91, no. 4 (2020). https://doi.org/10.1111/1467-923X.12917.
Čavoški, Aleksandra. “An Ambitious and Climate-Focused Commission Agenda for Post COVID-19 EU.” Environmental Politics 29, no. 6 (2020): 1112–17. https://doi.org/10.1080/09644016.2020.1784010.
“EaP CSF WG3 _ Post 2020 Deliverables,” n.d.
Energy Community. “Annual Implementation Report,” 2020.
———. “Treaty Establishing the Energy Community,” 2005.
ESIA. “Energy Efficiency.” Ciucci, Matteo, 2020.
“EU Climate Policy Explained Edited by JOS DELBEKE and PETER VIS,” n.d.
European Commission. “Green Paper – A 2030 Framework for Climate and Energy Policies.” COM(2013) 169 Final, 2013, 1–16. http://ec.europa.eu/clima/policies/strategies/2030/documentation_en.htm.
———. “Sustainable Europe Investment Plan,” n.d. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:52020DC00….
———. “The European Green Deal.” European Commission 53, no. 9 (2019): 24. https://doi.org/10.1017/CBO9781107415324.004.
Fuchs, Richard, Calum Brown, and Mark Rounsevell. “Europe’s Green Deal Offshores Environmental Damage to Other Nations.” Nature 586, no. 7831 (2020): 671–73. https://doi.org/10.1038/d41586-020-02991-1.
GUE/NGL. “Towards a Green and Social New Deal for Europe,” 2019.
Kulovesi, Kati, and Sebastian Oberthür. “Assessing the EU’s 2030 Climate and Energy Policy Framework: Incremental Change toward Radical Transformation?” Review of European, Comparative and International Environmental Law 29, no. 2 (2020): 151–66. https://doi.org/10.1111/reel.12358.
Meadows, Donella, Dennis Meadows, Jorgen Randers, and William Behrens. Limits to Growth. Potomatic Associates, 1972. http://www.donellameadows.org/wp-content/userfiles/Limits-to-Growth-dig….
Ossewaarde, Marinus, and Roshnee Ossewaarde-Lowtoo. “The Eu’s Green Deal: A Third Alternative to Green Growth and Degrowth?” Sustainability (Switzerland) 12, no. 23 (2020): 1–15. https://doi.org/10.3390/su12239825.
Pwc. “Green Deal Monitor #1 – Financing – Sustainability – Topics – PwC.” Accessed December 23, 2020. https://www.pwc.nl/en/topics/sustainability/green-deal-monitor/green-de….
Sikora, Alicja. “European Green Deal – Legal and Financial Challenges of the Climate Change.” ERA Forum, 2020, 681–97. https://doi.org/10.1007/s12027-020-00637-3.
World Commission on Environment and Development. “Our Common Future.” Biochemistry 14, no. 23 (1975): 5135–40. https://doi.org/10.1021/bi00694a018
[1] პარიზის შეთანხმება არის სამართლებრივად მბოჭავი საერთაშორისო შეთანხმება კლიმატის ცვლილების შესახებ და მიზნად ისახავს გლობალური დათბობის 2 გრადუსამდე, სასურველია 1.5 გრადუსამდე, ზრდის შენარჩუნებას. იგი მიღებულ იქნა კლიმატის ცვლილების ჩარჩოკონვენციის მხარეთა კონფერენციის მიერ 2015 წელს პარიზში და ხელს აწერს 196 ქვეყანა.
[2] “EU Climate Policy Explained Edited by JOS DELBEKE and PETER VIS.”
[3] Meadows et al., Limits to Growth.
[4] World Commission on Environment and Development, “Our Common Future.”
[5] Kulovesi and Oberthür, “Assessing the EU’s 2030 Climate and Energy Policy Framework: Incremental Change toward Radical Transformation?”
[6] დეტალური არატექნიკური ინფორმაცია სპეციალური ანგარიშის შესახებ შეგიძლიათ იხილოთ შემდეგ ბმულზე: https://www.ipcc.ch/sr15/chapter/spm/
[7] Bloomfield and Steward, “The Politics of the Green New Deal.”
[8] European Commission, “The European Green Deal.”
[9] European Commission.
[10] ტაქსონომია გულისხმობს კლასიფიკაციის სისტემის შექმნას, რომლის მიხედვითაც იქმნება ეკონომიკური აქტივობების შკალა მათი გარემოსდაცვითი მდგრადობის მიხედვით.
[11] European Commission, “Sustainable Europe Investment Plan.”
[12] Pwc, “Green Deal Monitor #1 – – Financing – – Sustainability – – Topics – – PwC.”
[13] Kulovesi and Oberthür, “Assessing the EU’s 2030 Climate and Energy Policy Framework: Incremental Change toward Radical Transformation?”
[14] Energy Community, “Treaty Establishing the Energy Community.”
[15] European Commission, “Green Paper – – A 2030 Framework for Climate and Energy Policies.”
[16] Kulovesi and Oberthür, “Assessing the EU’s 2030 Climate and Energy Policy Framework: Incremental Change toward Radical Transformation?”
[17] Ossewaarde and Ossewaarde-Lowtoo, “The Eu’s Green Deal: A Third Alternative to Green Growth and Degrowth?”
[18] Čavoški, “An Ambitious and Climate-Focused Commission Agenda for Post COVID-19 EU.”
[19] Fuchs, Brown, and Rounsevell, “Europe’s Green Deal Offshores Environmental Damage to Other Nations.”
[20] Natura 2000 - არის ევროკავშირის ტერიტორიაზე არსებული დაცული ტერიტორიების ქსელი
[21] GUE/NGL, “Towards a Green and Social New Deal for Europe.”
[22] Sikora, “European Green Deal – Legal and Financial Challenges of the Climate Change.”
[23] “EaP CSF WG3 _ Post 2020 Deliverables.”
[24] ზურმუხტის ქსელი არის პანევროპული ევროპული ქსელი, რომელიც ევროპის ბიომრავალფეროვნების შენარჩუნებას ემსახურება.
[25] Energy Community, “Annual Implementation Report.”
[26] მთავრობა, „საქართველოს ენერგოეფექტურობის 2019-2020 წლების ეროვნული სამოქმედო გეგმა“.
[27] სავარაუდოდ, ის ემთხვევა ეროვნულად განსაზღვრული წვლილის დოკუმენტში გაკეთებულ გაანგარიშებებს.
[28] ESIA, “Energy Efficiency.”
[29] პარლამენტი, „საქართველოს კანონი ენერგოეფექტურობის შესახებ“.
