სასამართლო რეფორმის ტალღები, რომლებიც ნაპირამდე ვერ აღწევს

ბოლო ორი სახელისუფლებო ცვლილების შემდგომ, ჩვენ ვნახეთ სასამართლო რეფორმის ერთი შეხედვით რადიკალურად განსხვავებული სტრატეგიები. „ვარდების რევოლუციის“ შემდეგ, „ნაციონალური მოძრაობის“ ხელისუფლებამ სისტემური კორუფციის პრობლემის მოგვარება სასამართლოს ხისტი რეფორმის გზით სცადა, რაც მოსამართლეთა კორპუსის რადიკალურ განახლებას, ძველი კადრების ახალგაზრდა მოსამართლეებით ჩანაცვლებასა და სასამართლო სისტემის სტრუქტურულ ცვლილებებს გულისხმობდა. „ნაციონალური მოძრაობის“ სახელისუფლებო პერიოდის საწყის წლებში სასამართლო კორპუსი მართლაც მნიშვნელოვნად განახლდა, თუმცა სუსტი ინსტიტუციური გარანტიების და მოსამართლეების ნაკლები ინდივიდუალური დამოუკიდებლობის პირობებში, სასამართლო ხელისუფლება არსებითად მოექცა აღმასრულებელი ხელისუფლების, კერძოდ კი, იუსტიციის სამინისტროსა და პროკურატურის გავლენის ქვეშ.

წინამორბედისგან განსხვავებით, „ქართული ოცნების“ მიდგომა უფრო ტრანსფორმაციული იყო და მიზნად ისახავდა სასამართლო სისტემისთვის თვითგანვითარების შესაძლებლობის გაჩენას. 2012 წელს „ქართულმა ოცნებამ“ უარი თქვა სასამართლო სისტემაში უხეშ ჩარევაზე, იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს დათხოვნასა და მოსამართლეთა კორპუსის რადიკალური გზით განახლებაზე. თუმცა, სამართლიანობის აღდგენის ლოზუნგით ხელისუფლებაში მოსული პოლიტიკური გუნდისთვის სულ მალე ნათელი გახდა, რომ თვითგანვითარების იმედად „მიტოვებული“ სასამართლოს მეშვეობით სამართლიანობას ვერ აღადგენდა. ამის საშიშროება განსაკუთრებით მას შემდეგ გამოიკვეთა, როცა ყოფილი მაღალჩინოსნების იმ საქმეებზე, რომლებზეც მაღალი საზოგადოებრივი ინტერესი არსებობდა, სასამართლოებმა გამამართლებელი განაჩენების გამოტანა დაიწყეს. შესაბამისად, უკვე 2013 წლიდან „ქართულმა ოცნებამ“ სასამართლო სისტემის შიგნითაც დაიწყო მოკავშირეების ძებნა და მათი გაძლიერება. ამას ბუნებრივად მოჰყვა ძალაუფლების ალტერნატიული ცენტრების შესუსტება, რასაც რეალურად შეეძლო ტრანსფორმაციული ეფექტი ჰქონოდა მართლმსაჯულებაზე.

საბოლოოდ, 2013 წლიდან განხორციელებული სასამართლო რეფორმები მხოლოდ ქაღალდზე, დეკლარირების დონეზე თუ ისახავდა მიზნად სასამართლოს დამოუკიდებლობის ხელშეწყობას და სისტემის თვითგანვითარებისთვის პირობების შექმნას. ცხადია, ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ამ პერიოდში გატარებული რეფორმები აბსოლუტურად ფუჭი და ნულოვანი ეფექტის მქონე იყო. რეფორმის ოთხი ტალღის შედეგად, მნიშვნელოვნად გაუმჯობესდა რიგი საკანონმდებლო დებულებები. მაგალითად, დაწესდა მოსამართლეთა თანამდებობაზე უვადოდ დანიშვნა; შეიქმნა მოსამართლეთა დისციპლინირების სპეციალური ორგანო – დამოუკიდებელი ინსპექტორის სამსახური; ახლებურად ჩამოყალიბდა იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს კომპეტენციები და შემადგენლობა; დაინერგა მოსამართლეებს შორის საქმეთა შემთხვევითი განაწილების ელექტრონული სისტემა, რომელსაც უნდა უზრუნველეყო მოსამართლეთა სამართლიანი დატვირთულობა და მათზე საქმეების სწორი განაწილება...

როგორც აღინიშნა, ამ ცვლილებებს გარკვეული დადებითი ეფექტები ჰქონდა, თუმცა მათ აკლდა სისტემურობა და სასამართლოს შიგნით არსებული სპეციფიკური კონტექსტის გააზრება. ლოკალური გაუმჯობესებების პარალელურად, სასამართლოში არსებული ფუნდამენტური პრობლემები, როგორიცაა შიდა კორპორატივიზმი (კლანურობა), გარე გავლენებისა და პოლიტიზების საფრთხეები, კვლავაც მოუგვარებელი რჩებოდა. მათ გადაწყვეტაზე კი რეფორმის არცერთი ტალღა არ იყო მიმართული.

რეფორმის ტალღების ზედაპირულობა არაერთ კვლევაში სიღრმისეულად არის შესწავლილი და დღეს შეგვიძლია ცალსახად ვთქვათ, რომ მართლმსაჯულების რეფორმის სტრატეგია ყოველთვის იყო მიმართული სისტემის ფასადის შელამაზებაზე იმგვარად, რომ მისი ფუნდამენტი უცვლელი დარჩენილიყო. ამის დასადასტურებლად უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეთა შერჩევის პროცესიც კმარა, მით უფრო, რომ ეს საკითხი ბოლო პერიოდში მეტად აქტუალურია და ის 19 აპრილს ხელისუფლებასა და ოპოზიციას შორის გაფორმებულ შეთანხმების დოკუმენტშიც მოხვდა.

უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეთა დანიშვნა

2013 წლის შემდგომ საკანონმდებლო ცვლილებათა ერთ-ერთი მსხვილი მიმართულება მოსამართლეთა დანიშვნის წესების გაუმჯობესება იყო. ეს ბუნებრივია, რადგან სწორედ სამართლიანი და გამჭვირვალე პროცესით არჩეული მოსამართლეები უზრუნველყოფენ კვალიფიციურ და მიუკერძოებელ მართლმსაჯულებას. მოსამართლეთა დანიშვნის საკითხი მეტად კომპლექსურია და ამ შემთხვევაში მხოლოდ უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეთა თანამდებობაზე გამწესებას შევეხებით. ამას რამდენიმე მიზეზი აქვს:

• ამ მომენტში უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეთა დანიშვნის საკითხი განსაკუთრებით აქტუალურია და 19 აპრილის შეთანხმების ნაწილიც იყო. შედეგად, ადგილობრივ დონეზე მაღალი ინტერესის გარდა, ეს საკითხი დიდად მნიშვნელოვანია საერთაშორისო აქტორებისთვისაც;
• უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეთა დანიშვნის პროცესი აერთიანებს პროფესიულ (მოსამართლეთა კანდიდატების შერჩევა იუსტიციის უმაღლეს საბჭოში) და პოლიტიკურ (კანდიდატების დანიშვნის თაობაზე პარლამენტის მიერ საბოლოო გადაწყვეტილების მიღება) კომპონენტებს;
• მას შემდეგ, რაც 2018 წელს იუსტიციის უმაღლესმა საბჭომ მოსამართლეთა 10-კაციანი სია ყოველგვარი დასაბუთებისა და ახსნა-განმარტებების გარეშე წარუდგინა პარლამენტს, განხორციელდა არაერთი საკანონმდებლო ცვლილება, რომლითაც მნიშვნელოვნად გაუმჯობესდა უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეთა შერჩევა/დანიშვნის პროცედურები და გაიზარდა ამ საკითხის გამჭვირვალობის ხარისხი.

შედეგად, დღეს უკვე საბჭოს აღარ შეუძლია, უზენაეს სასამართლოში დასანიშნად ასე თვითნებურად, ფარატინა ქაღალდზე ჩამოწერილი გვარები წარუდგინოს პარლამენტს. უმაღლესი ინსტანციის მოსამართლეთა შერჩევა/დანიშვნის მოქმედი პროცესი რამდენიმე ეტაპს მოიცავს და ის კანდიდატების განაცხადების მიღებით იწყება; იუსტიციის უმაღლესი საბჭო ფორმალურად აფასებს განაცხადებს და შემდეგ იწყება ინდივიდუალური გასაუბრებები იმ კანდიდატებთან, რომლებიც კონკურსის ფორმალურ მოთხოვნებს აკმაყოფილებენ; გასაუბრებების და წარდგენილი დოკუმენტაციის საფუძველზე, საბჭოს თითოეული წევრი დასაბუთებულ შეფასებას უწერს და კონკრეტული ქულებით აფასებს კონკურსში მონაწილე თითოეულ კანდიდატს; საუკეთესო ქულების მქონე კანდიდატები პარლამენტს წარედგინებიან, სადაც ასევე ღია, საჯარო სხდომებზე იმართება მათთან ინდივიდუალური გასაუბრებები. პარლამენტში კანდიდატებთან გასაუბრების პროცესში, დეპუტატებთან ერთად, სახალხო დამცველს, სამოქალაქო ორგანიზაციების, აკადემიური და პროფესიული ჯგუფების წარმომადგენლებს ეძლევათ შესაძლებლობა, შეკითხვები დაუსვან მათ.

ერთი შეხედვით, თეორიულადაც კი შეუძლებელია ამაზე გამჭვირვალე, დეტალიზებული და დემოკრატიული პროცედურის მოფიქრება. თუმცა, ამ პროცესში ორი უმთავრესი გადაწყვეტილება – ა) მოსამართლეობის კანდიდატების შეფასება იუსტიციის უმაღლეს საბჭოში და ბ) პარლამენტის მიერ მათი თანამდებობაზე გამწესება – მიიღება იმგვარად, რომ აზრი ეკარგება ყველანაირ გამჭვირვალობას და ფურცელზე იდეალურად გამართულ პროცედურებს. იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს არსებული მოწყობა მნიშვნელოვნად ახალისებს კორპორატივიზმს (როგორც ამას ხშირად კლანურობის პრობლემას უწოდებენ) და აძლიერებს მოსამართლეთა კონკრეტული ჯგუფის გავლენებს. საბჭოს 15 წევრიდან, 9 მოსამართლეა და საკადრო საკითხებზე გადაწყვეტილების მისაღებად მათ მხოლოდ 1 დამატებითი ხმა სჭირდებათ. 1 ხმის პოვნის სირთულე კი ამ ორგანოს არასდროს ჰქონია და ბოლო წლებში არ ყოფილა შემთხვევა, როდესაც საბჭომ მნიშვნელოვან საკადრო საკითხებზე არასაკმარისი ხმების გამო ვერ შეძლო გადაწყვეტილების მიღება. რაც შეეხება პარლამენტში გადაწყვეტილების მიღების ეტაპს – საკანონმდებლო ორგანო მოსამართლეთა დანიშვნის თაობაზე გადაწყვეტილებას უბრალო უმრავლესობით იღებს. შესაბამისად, ამ შემთხვევაშიც აუცილებელი არ არის კონკრეტულ კანდიდატებზე ფართო პოლიტიკური კონსენსუსის არსებობა და უმრავლესობაში მყოფ პოლიტიკურ ძალას შეუძლია, მოსამართლეები თანამდებობაზე პარტიული ინტერესიდან გამომდინარე დანიშნოს.

პროცედურების დეტალიზება და გამჭვირვალობის კომპონენტის გაძლიერება რომ ავტომატურად უკეთეს საკადრო გადაწყვეტილებებს არ უზრუნველყოფს, ეს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეთა ბოლო ორი კონკურსითაც დადასტურდა: მაგალითად, 2019 წლის კონკურსში, საბჭომ შემდგომ ეტაპზე გადაიყვანა უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეობის რამდენიმე ისეთი კანდიდატი, რომლებსაც განათლების დამადასტურებელი დოკუმენტაციაც კი არ ჰქონდათ სათანადოდ წარდგენილი. მიმდინარე წლის გაზაფხულზე პროცედურული წესების კიდევ უფრო დახვეწამაც ვერ დააზღვია საბჭოს მიერ თვითნებური და დაუსაბუთებელი გადაწყვეტილებების მიღება. შედეგად, კონკურსის მომდევნო ეტაპზე საბჭომ პარლამენტს წარუდგინა 9 კანდიდატი, რომელთა კეთილსინდისიერებისა და დამოუკიდებლობის თაობაზე საზოგადოებაში სერიოზული კითხვები არსებობს.

რაც შეეხება პარლამენტში გადაწყვეტილების მიღების ეტაპს, 2019 წელს საკანონმდებლო ორგანომ ერთპარტიულად დანიშნა უზენაეს სასამართლოში მოსამართლეები, რომელთა კვალიფიციურობის და პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის დადასტურება კონკურსის ვერცერთ ეტაპზე ვერ მოხერხდა. იგივე ტენდენცია გაგრძელდა კანდიდატების მორიგ კონკურსზე, რომელიც მიმდინარე წლის 12 ივლისს დასრულდა და ამ შემთხვევაშიც პარლამენტმა უზენაეს სასამართლოში საბჭოს მიერ წარდგენილი 9 კანდიდატიდან 6 დანიშნა მოსამართლედ. რჩეული 6 კანდიდატის ვინაობა ბევრს არაფერს ამბობს გარდა იმისა, რომ ექვსივე კაცია და არცერთი მათგანის ბიოგრაფიაში არ მოიძებნება რაიმე ფაქტი, რომელიც დაგვარწმუნებდა, რომ მოსამართლის მანტია სწორედ მათ უნდა მოერგოთ.

უმაღლესი ინსტანციის მოსამართლეთა ბოლო ორმა კონკურსმა ცხადად აჩვენა მართლმსაჯულების რეფორმების ზედაპირულობა და სამართლიანადაც დაიმსახურა მწვავე კრიტიკა ადგილობრივი თუ საერთაშორისო აქტორებისგან. პარლამენტში წარმართული პროცესის მიმართ არ არსებობდა მაღალი საზოგადოებრივი ნდობა, რის გამოც კანდიდატებთან ინდივიდუალურ გასაუბრებებში მონაწილეობაზე უარი განაცხადეს სახალხო დამცველმა, საპარლამენტო ოპოზიციის დიდმა ნაწილმა და სამოქალაქო ორგანიზაციებმა. ამავდროულად, პარლამენტში კონკურსის დაჩქარებულად წარმართვა შეფასდა 19 აპრილის შეთანხმების დარღვევად,[1] რადგან ამგვარი პროცესებით მოსამართლეების დანიშვნა არ ემსახურებოდა მართლმსაჯულების ამბიციური რეფორმის მიზნებს.

საგულისხმოა, რომ ადგილობრივ და საერთაშორისო კრიტიკას ხელისუფლებამ ამ შემთხვევაშიც ტექნიკური არგუმენტით უპასუხა, რომ უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეების არჩევასთან დაკავშირებით, პარლამენტმა რამდენიმე თვის წინ უკვე განახორციელა საკანონმდებლო ცვლილებები, რომლითაც გაითვალისწინა ვენეციის კომისიის ბოლო რეკომენდაციები. ხელისუფლების პოზიცია არაა გამყარებული სასამართლოს თვისობრივი გაუმჯობესების არგუმენტით, ან დარწმუნებით, რომ კონკურსის შედეგად შეირჩნენ ის კანდიდატები, რომლებსაც მაღალი პროფესიული ავტორიტეტი და საზოგადოებრივი ნდობა აქვთ. ამ შემთხვევაშიც აქცენტი მხოლოდ პროცედურების გაუმჯობესებაზე კეთდება, რომელთა ეფექტი მხოლოდ ის არის, რომ კიდევ უფრო დღის შუქზე გამოდის სასამართლოში არსებული პრობლემები.

რეფორმები და პროგრესი

რა ახსნა შეიძლება ჰქონდეს მართლმსაჯულების რეფორმის სტრატეგიას, რომელიც მხოლოდ ფასადურ გაუმჯობესებაზეა ორიენტირებული და მიზნად არ ისახავს სისტემის ფუნდამენტურ ცვლილებას?! ამ კითხვაზე პასუხს რამდენადაც გავამარტივებთ, იმდენად გავზრდით არასწორი დასკვნების რისკს. ცხადია, ხელისუფლებას ზოგადად მუდმივად აქვს ცდუნება, კიდევ უფრო მეტად გაზარდოს თავისი ძალაუფლებისა და გავლენის საცეცები, მათ შორის იმ სახელისუფლებო შტოზე, რომელიც პარტიული კონიუნქტურისგან დამოუკიდებელი უნდა იყოს. თუმცა, ამ ცდუნების მიღმა, არაერთი ფაქტორი ახდენს გავლენას რეფორმების შინაარსსა და ხარისხზე.

ფასადური რეფორმები ეფექტიანი ინსტრუმენტია მოჩვენებითი პროგრესის შესაქმნელად და იმის საჩვენებლად, რომ პრობლემის გამოსწორებაზე კონკრეტული პოლიტიკური ძალა აქტიურად მუშაობს. ამგვარი სტრატეგიის პრაგმატულობა იმაშიც ვლინდება, რომ რეფორმების გაუთავებელ ტალღებში ჩართულები არიან ადგილობრივი სამოქალაქო ორგანიზაციები, საერთაშორისო პარტნიორები, პროფესიული და აკადემიური ჯგუფები. რეფორმის ლაბირინთებში ამ აქტორების შემოტყუებით და ცალკეულ დეტალებზე მათი დროისა და ენერგიის მიმართვით, უფრო მარტივდება დიდი სურათისგან ფოკუსის არიდება და რეალური პრობლემების დღის წესრიგის მიღმა დატოვება. ამავდროულად, მართლმსაჯულების სისტემის დამოუკიდებლობის მოჩვენებითი გაძლიერება პასუხისმგებლობის ტვირთის ჩამოხსნას ემსახურება და ხელისუფლებას აწვდის არგუმენტს, რომ სასამართლოში მიმდინარე მოვლენებზე თავად სასამართლოა პასუხისმგებელი.

ყველა ჩამოთვლილი ფაქტორი სხვადასხვა დროს განსხვავებული ხარისხის გავლენას ახდენდა ქართული მართლმსაჯულების რეფორმებზე. თუმცა, მთელი ამ პერიოდის განმავლობაში, არსებობს მოცემულობები, რომლებიც არ იცვლება და რომლებიც ყოველთვის არსებითად განსაზღვრავს სასამართლო რეფორმის შინაარსს. პირველი მოცემულობა ქვეყნის ზოგადი პოლიტიკური სისტემა და პოლიტიკური თამაშის წესებია. არსებულ პოლიტიკურ სისტემაში, მინიმალურადაც კი არაა წახალისებული ძალაუფლებისა და თანმდევი პასუხისმგებლობის პოლიტიკურ სუბიექტებს შორის განაწილება. არჩევნებში გამარჯვებულ ძალას აბსოლუტური ძალაუფლება ენიჭება, რომელიც ბუნებრივად აჩენს ინტერესს, რომ ყველა სახელმწიფო ინსტიტუტი არჩევნებში გამარჯვებული სუბიექტის ინტერესების მიხედვით იყოს მოწყობილი. პოლიტიკური სუბიექტისთვის ეს ინტერესი ლამის თვითგადარჩენის რეფლექსია, რადგან მომდევნო არჩევნებში დამარცხების შემთხვევაში, ამგვარ აბსოლუტურ ძალაუფლებას უკვე სხვა პოლიტიკური პარტია დაეუფლება. ასეთი თამაშის წესების პირობებში, პარტიული კონიუნქტურის მიღმა მყოფი სასამართლო ხელისუფლება მიუღწეველი ოცნებაა, რადგან შეუძლებელია სასამართლომ გაუძლოს აბსოლუტური ძალაუფლების ზეწოლას, განსაკუთრებით იმ ფონზე, რომ საქართველოს დამოუკიდებელი ინსტიტუტებისა და სასამართლოს ფუნქციონირების ისტორიული გამოცდილება არც არასდროს გააჩნდა.

ამავდროულად, მართლმსაჯულების რეფორმის ხარისხზე მუდმივად ახდენს გავლენას ზოგადად სასამართლოს შესახებ არსებული გაბატონებული აზრი. რეფორმების მრავალწლიან პროცესში, სასამართლო იშვიათად თუ იყო დანახული სამართლის წყაროდ, სამართლიანობის შინაარსის განმსაზღვრელად და კანონის მიმართ ნდობის გარანტორად. როგორც წესი, უგულებელყოფილია სასამართლოს პოლიტიკური განზომილება და ის, რომ საქმე გვაქვს ხელისუფლების დამოუკიდებელ შტოსთან. ამის ნაცვლად, სასამართლო აღქმულია როგორც სამართლის ტექნიკური ადმინისტრირების ორგანო, ხოლო მოსამართლე წარმოჩენილია არა კანონის განმმარტებლად, არამედ კანონის სიტყვასიტყვით წამკითხველად. ამ ყველაფრის ეფექტი კი ის არის, რომ მოსამართლეებმაც დაიჯერეს, რომ მათი ფუნქცია კანონის ადმინისტრატორობაა და რომ მათი უმთავრესი ამოცანა პროცედურული სიზუსტე და კანონის შინაარსის ზედმიწევნით მიდევნებაა, თუნდაც ამან არსებითად უსამართლო შედეგებამდე მიგვიყვანოს.

ამის საილუსტრაციოდ, ქართული მართლმსაჯულების ერთ-ერთი ყველაზე სამწუხარო და ტრაგიკული საქმის, სანდრო გირგვლიანის მკვლელობის განმხილველი მოსამართლის, ლევან მურუსიძის შემდეგი ციტატაც გამოდგება: „კარგი იქნებოდა, რომ გირგვლიანის საქმის განხილვა არ შემხვედროდა, მაგრამ რა ვქნა, შემხვდა და უნდა განმეხილა, ხომ? საბოლოო ჯამში, მე მივიღე ის ერთადერთი სწორი გადაწყვეტილება, რაც უნდა მიმეღო კანონით. უბრალოდ, საბოლოო ჯამში, ახლა როგორც ვუყურებ, საუბრობენ, ლევან მურუსიძეს შესაძლებელია, რომ უნდა ჩაედინა გმირობა, ან მანტია გაეხადა პროტესტის ნიშნად, ან სხვა მოქმედება… კი ბატონო, მე არ მაქვს იმაზე პრეტენზია, რომ ვარ გმირი და გმირობა უნდა ჩამედინა...“

დასკვნის სახით

როგორც აღინიშნა, რეფორმის ამგვარი სტრატეგიის ცბიერება იმაშიც ვლინდება, რომ ის მუდმივად გვიჩენს პროგრესის მოჩვენებით განცდას და ჩვენი ყურადღება მთავარი პრობლემებიდან არაარსებით საკითხებზე გადააქვს. მიუხედავად იმისა, რომ 2012 წელს საზოგადოებასა და პოლიტიკურ სპექტრში არსებობდა კონსენსუსი სასამართლო სისტემაში ფუნდამენტური ცვლილებების საჭიროებაზე, რეფორმის ოთხი ტალღა და სხვა თანმდევი საკანონმდებლო ცვლილებები იმდენად ფასადური იყო, რომ მათი წყალობით არათუ მოგვარდა მართლმსაჯულების სისტემური პრობლემები, არამედ უფრო მეტად შეიფუთა გამჭვირვალობის და პროცედურული დეტალიზების საბურველში.

დღეს ზუსტად ის მომენტია, როდესაც მკაფიოდ გამოჩნდა განხორციელებული რეფორმების ზედაპირულობა და ამ საკითხზე ფართო საზოგადოებრივი კონსენსუსი კარგ წინაპირობას ქმნის სასამართლო სისტემის რეალური, თვისებრივი რეფორმისთვის. ამავდროულად, ამ შემთხვევაშიც უკიდურესად პრობლემურია ვითარების გამოსასწორებლად შემოთავაზებული მეინსტრიმული იდეები. 2020 წლის საპარლამენტო არჩევნების წინ, თითქმის სრული ოპოზიციური სპექტრი შეთანხმდა, რომ მართლმსაჯულების ხსნა უცხოელ ან ხალხის მიერ არჩეულ მოსამართლეებში უნდა ვეძებოთ. ეს იდეები ერთი შეხედვით მიმზიდველია, თუმცა რეალურად ეს გზაც რეფორმების იმ ტალღის გაგრძელებაა, რომელიც მხოლოდ გარე ფასადს ან პროცედურას ცვლის, მაგრამ პრობლემის არსში არ შედის. ნაკლებად მოსალოდნელია, რომ უცხოელმა მოსამართლემ სრულყოფილად გაიაზროს არსებული პოლიტიკური და სამართლებრივი წესრიგი, ის სოციო-კულტურული კონტექსტი, რომელშიც გადაწყვეტილებები უნდა მიიღოს. ასეთი მოსამართლის სანდოობისა და ლეგიტიმაციის გარანტი მხოლოდ მისი უცხოელობაა. რაც შეეხება არჩევით მოსამართლეებს, გარდა იმისა, რომ ეს მიდგომა თეორიულად მოდის წინააღმდეგობაში ხელისუფლების დანაწილების პრინციპთან, პრაქტიკულადაც მარტივად წარმოსადგენია, ამ გზით რამდენად პოპულისტური ან პარტიულ კონიუნქტურას მორგებული კანდიდატები შეიძლება დაინიშნონ მოსამართლეებად.

იმისათვის, რომ არსებულ მოჯადოებულ წრეს თავი დავაღწიოთ, საჭიროა როგორც პოლიტიკური თამაშის წესების, ასევე არსებული პოლიტიკური აქტორების ხედვების შეცვლა სასამართლო სისტემაზე. მართლმსაჯულებასთან დაკავშირებულ საკითხებზე (მაგალითად, მოსამართლეების დანიშვნა, იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს დაკომპლექტება, არსებული სისტემის შეფასება) გადაწყვეტილებები ფართო საზოგადოებრივ და პოლიტიკურ კონსენსუსს უნდა ეფუძნებოდეს და უარი უნდა ითქვას სასამართლოს ინსტრუმენტალიზებაზე. ამავდროულად, აუცილებელია, რომ უშუალოდ რეფორმის პროცესში სასამართლო აღქმული იყოს ხელისუფლების დამოუკიდებელ შტოდ, რომელიც არა მხოლოდ მართლმსაჯულების ტექნიკური ადმინისტრირებით არის დაკავებული, არამედ უშუალოდ ქმნის სამართლიან სამართალს და უზრუნველყოფს ქვეყნის დემოკრატიულ განვითარებასა და პოლიტიკურ სტაბილურობას. სასამართლო აღქმული უნდა იყოს არა პოლიტიკური ხელისუფლების გაგრძელებად, არამედ პირიქით, მათგან განზე მდგომ ინსტიტუტად, რომელიც მზადაა სუსტების, ჩაგრულების ინტერესების დასაცავად.

სტატიაში გამოქვეყნებული მოსაზრებები ეკუთვნის ავტორს და შესაძლებელია არ გამოხატავდეს ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდის თბილისის ოფისის - სამხრეთ კავკასიის რეგიონის შეხედულებებს.